Etogol faamde, giɗgol anndude
Wowlaandu | Firo | Teelal | Keewal | Innde | |
---|---|---|---|---|---|
Alluwal | Ŋaro janngirteeɗo. Mbeɗu yaajngu ngu almuudo jogotoo, winnda heen binndanɗe mum. E ngal ɓaggee e ɓalal almudɓe kuccita heen. Almuudo ina jogoo ngal e juuuɗe mum. | Alluwal ngal | Alluuje ɗe | Alluuje ɗe | |
Ficcude | Werlaade ko wayi no ɓoggol walla loocol tawa berlotooɗo oo ina jaggi heen ceɓal gootal. | ||||
Ƴakkude | Moññirde ñaamde ñiiƴe e nder hunuko mum, mbele waade ɗum moɗde, walla mozde mbeleendi ngonndi heen ndii. | ||||
Renndude | Waɗde goomu, waɗde moɓɓulel; Yeru: Fedde amen ndee fof renndii ɗoo hannde. Gooto waasde jeyde, jeyde e kuuɓal. | ||||
Foflaade | Daasde dote mum e ndufndufoldi mbele muumtude kuwtol mum so neɗɗo oo gasnii huwde. Ina wiyee laɓɓinaade so a huwtoriima ndiyam. Ina wiyee moomtaade so a huwtoriima leggal walla haayre. | ||||
Ñiiɓde | Hoɗde ɗo gootel. Nattude eggude. Heddaade e nokku, natta hankadi yahde bannge goɗɗo | ||||
Faarnaade | Hollude ina yontaa walla ina yoodi. Hollikinaade. | ||||
Wallude | Heɓɓitinaade | ||||
Joñde | Mooftude bannge | ||||
Fawre | Donngal. Golle tiiɗɗe mettuɗe waɗde kono potɗe waɗeede alaa e sago. Mette ɗe alaa e sago muusee. | Fawre nde | Pawe ɗe | Pawe ɗe | |
Deftere | Dental ɗereeji binndaaɗi denndinaaɗi | Deftere nde | Defte ɗe | Defte ɗe | |
Hoƴde | Soofnude. Ƴettude ñaamdu jawdi waɗa e ndiyam mbele ina natta tiiɗde haa jawdi ndii waawa ɗum ñaamde | ||||
Hiifde | Heefde karawal | ||||
Ɓooyde | Jogaade dumunna juutɗo. | ||||
Ƴaaɓaade | Yahrude koyɗe mum e dow sala. | ||||
Tokkondirde | Jokkondirde, renndinde ceɓe ɗiɗi ɗi geɗe ɗiɗi ngam ɓeydaade juutde | ||||
Innde | Kala ko toɗɗii neɗɗo, kullel, huunde wall nokku haa anndaa. Innde heeriinde woni innde hettaande walla inniraande. Innde renndinnde woni innde huuɓtidinnde kala ko nde toɗɗii. | Innde ndee | Inɗe ɗee | Inɗe ɗee | |
Jebbilaade | Wattindaade jaɓde. So a jaɓaano, a waawnaama haa a jaɓii tigi rigi, a jebbiliima. | ||||
Lommbude | Jolnude hakkunde geɗe ɗiɗi. A yiyii ɓeya ɗiɗo dariiɓe, yah lommbo hakkunde maɓɓe! | ||||
Wuppude | Lawƴude tekke walla ko wayi no tekke nii. | ||||
Reende | Toppitaade huunde haa hisa. Reende boobo hade gaañde hoore mum. | ||||
Eɓɓondirde | Yerondirde geɗe mbele anndude no ɗe mbaydi. | ||||
Yahdu | Yaɓɓude gootal suuta nawa gonngal ngal yeeso yaɓɓa, ngam ɓosde | Yahdu ndu | Jahnuli ɗii | Jahnuli ɗii | |
Mi | Lomto gadano.lomtotoo ko miin, gonɗo e gollude oo. Yeru: Mi yehii, mi yiɗii.... | Mi | Min, En | Min, En | |
O | Lomto teelal Tataɓo Yeru: O arii, o yahat, o naw... | Kamɓe | Kamɓe | ||
Min | Keewal Lomto gadano daɓɓo denndinɗo So aɗa jaŋtoo ko mbaɗdu-ɗaa e woɗɓe tai mo kaaldataa oo alaa heen, kuwtorto-ɗaaa ko min. Yeru: Min njehii, aan a yahaani. | Mi | Min | Min | |
En | Keewal Lomto gadano daɓɓo denndinɗo. So aɗa jaŋtoo ko mbaɗdu-ɗaa e woɗɓe tawi mo kaaldataa oo ina jeyaa e waɗɓe ɓee, kuwtorto-ɗaa ko En. | Mi | En | En | |
On | Keewal Lomto ɗimmo. So aɗa jaŋtoo ko ɗo kaaldataa ɓee mbaɗi, kuwtorto-ɗaa ko On. Yeru: On ngarii? | A | On | On | |
Ɓe | Keewal lomto tataɓo. Ɓe kaalataa ɓee, lomto mum en ko ɓe. Yeru: Ɓe mahii, mi rokkii ɓe.... | O, ɗum, kala fedde innde wonnde e teelal | Ɓe | Ɓe | |
Kemitiwal | Fannu jaŋde keeroriiɗo memtinaari | Kemitiwal Ngal | Kemite ɗee | Kemite ɗee | |
Ɓallaade | Arde haa faandoo. Ndaarde yettaade | ||||
Ɓasde | Feewnude huunde yo won ɗoon hade ko seɓori ɗum dañeede. Maslude | ||||
Ɓaaraade | Ɓaggaade. Ƴettude baange dow oo tugga ɗum e huunde, bannge les oo woɗɗitoo huunde nde seeɗa, tawa huunde ndee ina haɗa ko tuggaa e mum koo yande. Yeru: Almuɓɓe ɓee ɓaarii alluuje mum en e ɓalal ngal | ||||
Ɓoortaade | Ɓoor/t/aa/de Ittude ko waɗtinoo ko wayi no comci nii Ina wiyee ɓooraade | ||||
Ɓorwude | Ɓorw/u/de. Laalɗude. So woodii ko moddi e nokku walla huunde haa ɓoodi, oon nokku walla ndeen huunde ɓorwii. So tawii ko leydi noon, wiyatee ko ina taati; so a yaɓɓii heen keew-ɗaa ko taataade njanaa. So a yanirii caggal (ɓaawo) wiyee a ardii diŋki-dotel. | ||||
Ɓittude | Ɓitt/u/de. Waɗde huunde haa faaɗa. Geɗe ina ɓeydee ñookeede e nokku tan, nokku oo ina ɓeydoo ɓittude. | ||||
Ɓiiñde | Ɓiiñ/de. Helde gite, ŋooɓde, ɓaaƴirde gite. | ||||
Ɓuuteede | Ɓuut/ee/de Ñaamde haa ɓurtina, haa reedu dogooru heɓtoo ɗum heen. Ñande juulde taaske, liiduɓe ɓee e seereraaɓe ɓee ina keewi ɓuuteede. | ||||
Ɓultaade | Ittude ko wayi no ɗacce nii e ɗo ɗakkinoo e lekki ɗoo | ||||
Ɓiɗɗo | Jibinannde, cukalel. Yeru: Oo ko ɓiɗɗ'am, oo ko ɓiyam, miin jibini ɗum | Ɓiɗɗo O | Ɓiɓɓe Ɓe | Ɓiɓɓe Ɓe | |
Reegde | Dirtude tawa koyɗe mum ceeraani e leydi | ||||
Janngude | Yiilaade ganndal walla heɓde ɗum. | ||||
Huwde | Yahde ladde, yaltina ko wonnoo e nder reedu mum, yaltinira kuwtol | ||||
Ciimtol | Denndaanngal ko yeewtanoo winndaa e nokku gooto, waɗaa no deftere nii | Ciimtol | Ciimti | Ciimti | |
Aaƴtaade | Artirde ko moɗnoo e hunuko mum, wona e ƴakkude | ||||
Sottude | Waɗde gawri e wowru, waɗa heen nbdiyam, una haa saaño koo yalta. | ||||
Anndude | Jogaade humpito. Humpitaade | ||||
Les | Maandel kollowel nokku ɓurɗo ɓallaade leydi o. | ||||
Ɗo | Maandel kollowel nokku ɓalliiɗo ɗo kolloowo o woni ɗoo. Ɗo = ina takkii kam Ɗa = ina takkaaki kam kono woɗɗaani To = ina woɗɗi seeɗa Tooyene = ina woɗɗi haa ɓurti, wonaa ɗoo fof | ||||
Amde | Diwde diwe jahduɗe, jooɗɗe, jahduɗe e hito. Wanngo, jiilal, duƴƴe fof ko ngamri. Toɓde haa heewa. Amo ko toɓo heewngo sahaa ndunngu. | ||||
Eeraade | Wullude nodda goɗɗuɗo | ||||
Annde | Lehel peewniraagel ɓakke hono no loonde feewnirtee nii, tawa nafoore mum ko waɗde heen cuuraay | Annde Nde | Gane Ɗe | Gane Ɗe | |
Ɗeɗɗude | Ɓittude daande haa ko joomum ɗeɗɗi ko roŋka foofde. Ɗeɗɗere, so juutii tan warat. | ||||
Laddaŋke | Jeyaaɗo ladde. | Laddaŋke O | Laddaŋkooɓe Ɓe | Laddaŋkooɓe Ɓe | |
Pullo | Yimɓe wuurɓe worgo Sahara, nder reedu Afrik, gila hirnaange haa fuɗnaage. Fulɓe ina keewi nehde jawdi haa teeŋti nagge. | Pullo o | Fulɓe Ɓe | Fulɓe Ɓe | |
Maapaade | Jaggude liɗɗi tawa faddortoo liɗɗi ɗii ko koyɗe mum ɗe sari e pokopokolam ina ɓafa ina ƴeeŋta, dote joomum e caggal buhe e korle mum ina takki leydi. Nii liɗɗi garduɗi e ndiyam ɗii ina palaa baŋ yoo baŋnjaggee. | ||||
Kippo | Horde fawiinde e dow cawel darnagel kaɗngel ɗum hippaade. Cawel ngel ina haɓɓaa e ɓoggol walla gaarawol, les horde ndenoon gabbe gawri caree toon mbele pooli ina naata nder cikoo. So pooli deppii haa naati nder, jaggunooɗo ceɓal goɗngal oo saƴƴa ɓoggol ngol, horde nde hippoo, hippora pooli bettaaɗi ɗi. | Kippo o | kippooji Ɗi | kippooji Ɗi | |
Taarodde | Cuurel keedtinangel e ɗo yahatee ladde, ɗo soofetee walla huwetee | Taarodde Nde | Taaroɗɗe Ɗe | Taaroɗɗe Ɗe | |
Mbildi | Ko hunndi huɓeere. Pale ina cakkoo, mire ndewa heen ɓakke pawoo dow: mbildi huɓeere ɓakke arii. | Mbildi Ndi | Bilɗe Ɗe | Bilɗe Ɗe | |
Wekkude | Ubbude gabbe gaawaaɗe ɗe | ||||
Lulaade | Eggude wuro hoɗoya gese saanga liggey gese, ko wayi no jabbere, aawre walla coñal. So licgey oo gasii, joomum ɓitta kaakon mum kadi hoota wuro | ||||
Lappude | Fiyde cabbi. Sariyya ina yamira yo neɗɗo lappe so waɗii ko feewaani. So gari soñaama, heewi ko lappeede mbele seerndude gabbe ɗee e cammeeje ɗe | ||||
Roondde | Ƴettude huunde fawa e dow hoore neɗɗo. Wallude neɗɗo fawde huunde e dow hoore mum. Ƴoogɓe walla teenɓe ina keewi roondondirde lehe walla bahe. | ||||
Rimndude | Fawde donngal e keeci daabaa. So huɗo hesaama heetwi ko tireede hade rimndeede e keeci mbabba ngam nawtude wuro. | ||||
Tirde | Haɓɓude donngal mum haa feewa mbele so rimndaa waasa yuubitaade haa jaaƴoyoo. | ||||
Yahde | Yaɓɓude ina yaɓɓita ngam ɓosde.ummaade nokkude faya nokku goɗɗe tawa ko koyɗe mum tan huutorii. | ||||
Mooytaade | Yahrude seese. Mo yiɗaa tineede, yiɗaa yahdu mum nanee heewi mooytaade. | ||||
Ñekkude | Dogde seese. Fettoyooɓe fukubal ina keewi adoraade ñekkude | ||||
Dogde | Ñekkude ko yaawi. Yahde yaawndu tawa alaa fof nde koyɗe joomum ɗiɗi ɗee fof memdata leydi | ||||
Daraade | Fawtude ɓanndu mum fof e dow teppe mum, waasa ɓosde. So huunde nattii ɓosde ina wiyee dariima. | ||||
Ƴukkaade | Wuurde gila hoore haa les keeci, wuurdira ɗum yeeso, ko heddii e ɓanndu ko ina darii. So neɗɗoo yiɗii ƴoogde e maayo tawa leppaani heewi ko ƴukkaade. | ||||
Sabbundu | Dental kuɗon e lekkon ɗo ndiwri (ɓuri heewde noon ko colli) renndini haa wayi no suudu nii, ngam ɓoccinde ɗoon e nehde ɗoon ɓikkon mum | Sabbundu Ndu | Cabbuli Ɗi | Cabbuli Ɗi | |
Meende | Woyde walla wullude no mbeewa ni walla no mbaalu ni. | ||||
Aynude | Reende. Reende ndammiri. Dewoowo e ndammiri ina ñamminoya ɗum wiyetee ko gaynaako | ||||
Yarde | Moɗde ndeelam. So kullel ɗomɗii yarata ko ndiyam. So kullal nawaama maayo walla weendu ngam yarde wiyetee yarnoyaama. Soccude cuɗaari hono kaŋŋe walla kaalis haa ɓeydoo jalbude. | ||||
Morde | Ñaamde huɗo ɗo fuɗi ñiɓii ɗoo | ||||
Ɓirde | Siiɓtaade, fooɗde ndeelam haa yalta e huunde waynde no enndu nii. | ||||
Deŋkaade | Ummaade ɗo toowi, fukko ɗo ɓuri ɗoon lesɗude. So neɗɗo yanirii dote ardii diŋkidottel. So neɗɗo wayii no pamɗitɗo ni, ina wiyee deŋkitiima. | ||||
Yande | Ummaade ɗo toowi, fukkoo ɗo ɓuri ɗoon lesɗude. Deŋkaade, saamde, fukkaade e leydi, murɓaade | ||||
Murɓaade | Yanirde yeeso, arda reedu Neɗɗo e kullel fof ina murɓoo, | ||||
Weeyde | Ɓooyde dow, caggal diwal. | ||||
Ŋabbude | Ummaade les faya dow tawa ina yaha. | ||||
Ŋaylude | Ŋabbude ina lada. | ||||
Taƴtude | Ummaade fonngo faya fonngo woɗngo, ina wona laawol, maayo, dingiral. | ||||
Lummbaade | Hayde tawa ko doole e ñeeñal joomum kaɗi ɗum yoolaade | ||||
Gajoo | Ñeeñal lummbogol tawa bannge yeeso o fof ko dow woni, joomum waya no gajjiiɗo e dow ndiyam ɗam nii | Gajoo O | Gajooji Ɗi | Gajooji Ɗi | |
Feeraade | Lummbaade tawa wayat no gudditoowo juuɗe mum gila yeeso haa caggal tawa rewni ɗum ko e banngeeji ɗii. | ||||
Mutde | Naatde nder ndiyam haa natta yiyeede | ||||
Suppitaade | Yaltinde hoore mum dow caggal nde joomum mutnoo. | ||||
Yoolaade | Mutde roŋka suppitaade, roŋka foofde debbora | ||||
Debbude | Saamde nder ndiyam yahra noon haa yettoo leydi, deeƴira noon. | ||||
Hayde | Huymbude Kala ko ɓuri hoyde e ndiyam, so waɗaama e majjam, hayat. | ||||
Huymbude | Hayde Roŋkude mutde, ɗo waraango hucci fof nawora | ||||
Ɓoɗɗude | Ñoƴƴude e dow ko nanndi e wuddu, dow nokku mo yaajaani | ||||
Ñawu | Ko neɗɗo , kullel walla puɗol jammbitta haa haɗa ɗum cellal. Ñawu safrete, so ɗum alaa jaggat ɓanndu fof. | Ñawu Ngu | Ñabbuuli Ɗi | Ñabbuuli Ɗi | |
Cellal | Ɗo alaa ñaw. | Cellal Ngal | Celle | Celle | |
Hoƴde | So aɗa yarna jawdi ma, a ƴooganii-ɗi ndyam, ɗi njarii ndiyam ɗam gasii, ko no ɗi ɗomɗitaani. Wiyee ɗi koƴii. | mbayka | Jogorɗe | Jogorɗe | |
Jooɗaade | Deeƴde e leydi, bannge e ɓanndu gonɗo dow nadorde o fawtoo e dow dote. Jooɗaade e leeso. Fooɗde jooɗorde jooɗoo heen. Suukaaɓe jaanngooɓe duɗal ɓee keewi jooɗaade ko e "baŋuuji". | ||||
Hofaade | Jooɗaade, korle keeda les, buhe paworoo heen bannge haa rotere wootere fawoo walla ɗesa fawwade e leydi | ||||
Ferlaade | Jooɗaade e leydi, hofa koyɗe, koppi ngudditoo, korle naatnaatondira, teppere anere hucca bannge ñaamo, teppere ñaamere hucca bannge nano. | ||||
Soppinaade | Jooɗtaade e teppe mum tawa koppi ina kofii memaani leydi. | ||||
Ƴuraade | Daraade hofa ɓanndu mum, gila nadorde haa dow ɓura yahde yeeso. Ina wiyee kadi : ƴukkaade | ||||
Lelaade | Deeƴde e nokku mo ɓurondiraani tooweendi tawa bannge e ɓanndu mum gila hoore haa koyɗe ina fawii e dow nokku hee. | ||||
Hippaade | Lelaade tawa bannge mum caggal o takkii e leydi | ||||
Wuññinaade | Ƴuraade walla hippaade walla kadi wayde no dicctotooɗo ni, haa waya no joomum yiɗi hollude ko dote mum nii. | ||||
Laƴde | Yahde tawa koyngal mum gootal yaɓɓataa haa sella. | ||||
Diccaade | Soppinaade tawa jooɗtii tan ko peɗeeli koyɗe mum | ||||
Ummaade | Daraade tawa joomum ko ko jooɗinoo walla.lelinoo, jooɗaadd tawa joomum ko ko lelinoo | ||||
Moylude | Yahde yaawndu tawa waɗtaani dogde | ||||
Ladde | Yahrude juuɗe e koyɗe fof, hono no kulle nii. Hade suka waɗtude yahde, ina heewi ladde taw. | ||||
Ɓafde | Dirtude haa nannda e jiɗɗo yahde nii tawa dote mum ceeraani e leydi. | ||||
Tallaade | Ɓosirde lelnde tawa ko banne yahri. Bannge ñaamo, reedu, bannge nano, keeci walla bannge nano, keeci, Bannge ñaamo, reedu. | ||||
Firde | Haalde "maanaa" wowlaandu, e ɗemngal kaaleteengal ngal walla e goɗngal. | ||||
Fiyde | Lappude, honngude Fiyde buubaa, honngude horde Addude geɗal mum e ko renndo eɓɓi, tonngi. | ||||
Fettude | Fiyrude koynal | ||||
Jaggude | Tamde. Ndah, jaggu ɗoo! | ||||
Teɓɓaade | Werlaade ina jagga, ina werloo ina jagga | ||||
Heɓɓaade | Jaggude ko werlaa ɗo ɗum weeyata ɗoo | ||||
Werlaade | Ƴeeraade seerta e ko joginoo e junngo mum ngam yettinde ɗum ɗo junngo ɓolo ɓollollo waawaa yettaade. | ||||
Tamde | Artirde peɗeeli e dow newre haa cegeneeji ɓittoo heen. Goɓɓondirooɓe ( waɗooɓe bokse) tamat goɓɓe mbele piggal ngal ɓura muusde. Ñaamiroowo juungo heewi ko tamde lonngere | ||||
Wertude | Lartude, Wertude junngo: weeɗde junngo ina ñaagoo Wertude leeso: lartude leeso mbele yimɓe njooɗoo heen | ||||
Taggude | Renndinde ko wertinoo. Taggude leeso: tallude leeso e dow mum mbele ittude ɗum ɗoon Limtude maayɓe e suniiɓe heen: Rajo Muritani ko Aamadu Tijjaani Baal taggatnoo hade hare nde waɗde e leydi ndi. | ||||
Joƴƴinde | Waɗde huunde yo jooɗo. Fawde huunde e leydi, ɗum yeeda. | ||||
Ɓaarde | Ƴettude huunde ɓagga ɗum e ko wayi no ɓalal ni, ceɓal les ngal lusindoo ngam waasa yande. Ɓaggude seel Ɓaggude Gasnude golle mum. Yeru: ɓaarde jaŋde | ||||
Hikkude | Takkude no moƴƴi. Yeru: Artir damal ngal haa hikkoo. Ɓaggude huunde haa takkoo tigi rigi e ɗo ɓaggaa ɗo. | ||||
Ɗakkude | Ƴettude geɗe ɗiɗi renndinira ɗumen wertooji mumen haa ɗi ngonta geɗel gootel. Yeru: Ɗakku natal ngal e ɓalal ngal!, hade maggal saamde. | ||||
Limre | Wowlaandu huwtorteendu ngam anndude ɗo eɓɓoore tolnii. Yeru: 25, ko ko limraa gootel gootel haa timmi 25. | Limre Nde | Lime Ɗe | Lime Ɗe | |
Nande | Tinde hito. Tinde hito faama ko tini ko. | ||||
Haalde | Yaltinde hito waɗngo konnguɗi degiiɗi, paamniiɗi e hunuko mum. | ||||
Haala | Konnguɗi jaltuɗi e hunuko. Ko neɗɗo walla seko kaalata. | Haala Ka | Haalaluuji Ɗi | Haalaluuji Ɗi | |
Konngol | Haala ndegiika faamniika | Konngol Ngol | Konnguli Ɗi | Konnguli Ɗi | |
Baɗo | Neɗɗo, kullel walla huunde waɗnde ko waɗaa, waɗano walla ko fayi waɗeede ko. | Baɗo O | Waɗɓe Ɓe | Waɗɓe Ɓe | |
Baɗal | Gollal. Gollal kollowal ko woni e waɗeede, ko waɗaa walla ko fayi waɗeede. Konngol ngol alaa baɗal heewaani faamnaade. | Baɗal Ngal | Baɗe Ɗe | Baɗe Ɗe | |
Timmoode | Wowlaandu walla denatal gowlaali timminoowal konngol. Baɗo + baɗal + timmoode. Yeru: Mi yahii Nakaaru. Ndakaaru timmini konngol ngol. | Timmoode Nde | Timmooɗe Ɗe | Timmooɗe Ɗe | |
Toɓɓugol | Maande baɗateeɗe nder e ɓaawo kongol ngam anndude no ngol janngirtee haa faamnoo. | Toɓɓugol Ngol | Toɓɓuli Ɗi | Toɓɓuli Ɗi | |
Poofirgal | Maandel toɓɓugel kollowel taroowo so yettiima ɗoon, daroto seeɗa, waasa joofde. | Poofirgal Ngal | Poofirɗe Ɗe | Poofirɗe Ɗe | |
Fiicaade | Ɓooltude gawƴal, ɓooltira ɗum hunuko mum. Ŋappude bannge e hoore nde, seelta gila dow haa les. So joomum welaama rewra noon haa wulnde nde fof ɓooltoo heddoo kaaɗdi ndi ɓoldi. | ||||
Ŋappude | Ŋatde huunde ngam ñaamde ɗum | ||||
Ŋatde | Artirde ñiiƴe mum e huunde ngam gaañde walla taƴde | ||||
Moɗde | Yawtinde huunde goddol mum feewde nder reedu. | ||||
Dolde | Reesde, ñaamde, jooɗoo haa ɓanndu firlita ko joomum ñaamnoo ko, haa alaa ko heddii so wonaa heyɗude. | ||||
Ɗomɗude | Yiɗde yarde | ||||
Yarde | Moɗde gooɓe deggondirɗe | ||||
Soofde | Sirƴirde terɗe mum jahrirɗe ladde ndeelam ɗam ɓanndu natti hatojinde. | ||||
Huwde | Yaltinde e ɓanndu mum kuudi | ||||
Laaɓde | Ŋakkude tuundi. Yiɗde anndude ko yahetee, hay so tawii wonaani haaju joomum. | ||||
Sooɗaade | Lawƴude juuɗe mum | ||||
Semmbaade | Lawƴude koyɗe mum | ||||
Sulmaade | Lawƴude yeeso mum | ||||
Juwde | Yahde nder ndiyam tawa mutaani | ||||
Lofaade | Yahde e nder ɓakkere, jiiɓaade heen sahaa haa roŋka yaltude | ||||
Fuybaade | Fijde nder ndiyam | ||||
Oorel | Fijirde lummbogol. Sukaaɓe ndenta, mo woni kala adda leggel, gooto werloo ɗum wona e yahdude e waraango, ɓe lummboo gooto kala artira leggal mum | ||||
Naange | Naange Naange ko koodal moolanaangal, hakkundewal e nder yuɓɓo tagopeeje ngo wonu-ɗen ngon e muuɗum, inneteengo kadi yuɓɓo naangeyankeewo maa sato naangeyankeewo. E finaa-tawaaji men kañum e haala men, en wiʼay naange fuɗay bimmbi (puɗal naange) yiiloo haa kiikiiɗe si muta (mutal naange) kono tippude e gannde kese ɗen, naange sottataa hay nii e ɗaa, ko tagopeeje ɗen, e maanaa leydi men ndin, woni e sottude tawa enen hiɗen sikka ko naage ngen. Jooni ko honɗum senndindiri hoodere e tagofeere? Hoodere ko ɓanndu asamaan-yankeeru wulndu jaw, ko kañum rokkata hoore mum ndaygu (lumière) e nguleeki. Tagofeere noon ko ɓanndu asamamaan-yankeeru ɓuuɓndu, niɓɓiɗndu, nokkooru ndaygu mum e hoodere ɓurnde ɓallaade ɗum. Jooni ndutto-ɗen to naange nge, wolla hoodere men ñalawma nde. Naange nge, ina woɗɗi leydi men ndi fotde teemdere e capanɗe joyi milyoŋ km (150 0000 km), palal mbeɗu magge ko 1392000 km. E nge doga taaraade jiriyiringal ngal (la galaxie) 72000 km/h (waktu gooto) so en mbaɗtii ɗum e ɗemngal farayse, mbiyen : le soleil tourne autour du centre galactique à la vitesse de 72000 km/h. Nguleeki magge to hakkunde mbuuɗu ngu ko : 15100000 °C (degré). Nguleeki to ceɓe magge ko: 5500 °C (degere). Geɗe shimiyankooje (chimique) gonɗe he naange ko: idraari, oksaari, heliyum e kemmbuuri (carbone). Naange nge; tagopeeje jeetayti (8) ina njiiloo taaraade ɗum, lewru ina yiiloo taaraade leydi, leydi ina yiiloo taaraade naange, naange ina yiiloo taaraade jiriyiringal, jiriyiriiɗe (galaxie) ina keewi; jiriyiringal fof ina moofti maa won hedde 300 milyaar hoodere, kala heen hoodere ko naange; hono no naange men nge nih. Ndeke en nganndii leydi men ndi wonani he winndere he so wonaa toɓɓel ndiyam e nder maayo geeƴ. Ummaade e tufnde wikipedia | Naange Nge | Naangeeji Ɗi | Naangeeji Ɗi | |
Arde | Yettaade, tawde e nokku. Yeru: Mi ummiima Charleroi, mi ariiɗoo e Burusel | ||||
Aafde | Mooftude e nder nokku mo huunde tiɗɗii e nder mum, mutna ɗum toon. Ñookde, lommbude. | ||||
Aaɓde | Maleede wune. Heɓde ko yiilotoo tawa tampaani heen. | ||||
Abbaade | Rewde, yahde tiindoo to gardiiɗo hucci too. | ||||
Ɗaalde | Ɓuutannde e dow ɓanndu. Ñaalde. Ñawannde ɓuutnde | Ɗaalde Nde | Ɗaale Ɗe | Ɗaale Ɗe | |
Ɗaayde | Wayde no kaangaaɗo ni, ta wa,fiyataa, gaañataa, jaggirooɓe ɗaayaani ɓee njalkintoo ɗum. | ||||
Eño | Werto udditaango, haa waya ko no ko ko hippitaa ɗacciraa noon uddaaka. Soppannde njinndaangu e leydi ngam weeɓnande luwoowo. | Eño Ngo | Eñi Ɗi | Eñi Ɗi | |
Faandu | Huunde wuttiinde, wutte ina waɗa faandu, henndu nder ndiyam waɗata ko faandu faya dow ngam suppitaade. So luwoowo ñiɓii luwgal mum e eño, ittii, ɗaccata ɗoon ko faandu. | Faandu Ndu | Paali Ɗi | Paali Ɗi | |
Wasaango | Puɗgol ko aawaa haa yalti faandu | Wasaango Ngo | Basaale Ɗe | Basaale Ɗe | |
Nawde | Ƴettude yahda heen. | ||||
Addude | Arde kañum e ko jogii ko | ||||
Jaabaade | Nootaade, ruttude konngol nde naamnde ɗaa. | ||||
Nootaade | Jaabaade ɗo noddaa. Holirde a nanii ko noddeɗaa ko haala ka kaal-ɗaa ka | ||||
Deƴƴude | Nattude haalde. Muumɗinde hoore mum. Waasde yaltinde hay hito wooto | ||||
Weɗaade | Yahdude e henndu | ||||
Finde | Nattude ɗaanaade | ||||
Weetde | Wonde subaka | ||||
Nanngude | Teeɓtaade, jaggude, tamde huunde waasa ɓoccitaae | ||||
Woppude | Nattude nanngude. | ||||
Teeɓtaade | Nanngude haa tiiɗa saloo woppude | ||||
Ɗaccude | Woppude Nattude nanngude Nattude waɗde ko woownoo waɗde | ||||
Tamde | Waɗde huunde e junngo mum artira heen peɗeeli mum, ɓitta. Yeru: Neɗɗo so ina ñaamra junngo tamat, lonngere ko ma tamee nde waɗee e hunuko | ||||
Ŋeefde | Hooltoraade ñiiƴe | ||||
Ŋeefde | Hooltoraade ñiiƴe | ||||
Fijde | Gollaade ko ngartam alaa so wonaa yo fittaandu welto. | ||||
Lowwol | Rogere adannde ataaye | Lowwol O | Lowwoluuji Ɗi | Lowwoluuji Ɗi | |
Saani | Rogere ɗimmere ataaye | Saani O | Saaniiji Ɗi | Saaniiji Ɗi | |
HO | |||||
Aaƴaade | Salanaade jiɗnaaɓe mum, Waase jaɓde jamirooje mawɓe mum, | ||||
Ɓilde | Loggude Mbiruuji ina ɓilondira, ɓilondira koyɗe. So neɗɗo roŋkii yaltude e nokku, ina wiyee ko ko ɓilii toon | ||||
Moosde | Jalde tawa seerndaani toni mum. Mo weltii kala, so jalaaani haa hekkitii ne ina heewi moosde kam. | ||||
Afo | Afo: ko neɗɗo, woni ɓiɗɗo mo jiɗnaaɓe mum ngadii dañde, ( dikkaade) | Afo o | Afɓe ɓee | Afɓe ɓee | |
Mahde | Ƴettude keccum ( ko wayi no ɓakke) , fonnda ɗu, fawondira ɗum, haa mbele daroo, tiiɗa, waasa yande, so yoorii. Huɓeere ina mahee, mahiree ɓakke walla simoŋ. | ||||
Mettude | Waasde welde. Aan koy aɗa metti koy hannde, kala ko haalaa wonta bone! Mbele ko nano pinir-ɗaa? Wuro mon ɓuri wuro amen mettude, hay tus alaa wuro mon, wonaa jeere, wonaa suudu safrirdu, on ndemataa... Kooli ko ndii ñiiri metti, alaa suukara, alaa lamɗam. | ||||
Mettaade | Ɓaatde ɗemngal mum e huunde mbele anndude mbeleendi walla metteendi mum ɗo tolnii. Laaƴaade | ||||
Ahde | Yaltinirde henndu goddol ummoraade e kuuse mum. | ||||
Aamde | Ŋakkude softeende. | ||||
Aamtude | Luuɓde | ||||
Eeltude | Nehde daabaa haa jaɓa mbaɗɗu. Elltude mbabba, puccu... : nehde ɗum haa rewa joomum. | ||||
Haƴƴude | Roŋkude ɓenndude | ||||
Yettaade | Arde e nokku. | ||||
Noddude | Eewnaede, Eeraade. Haalde innde neɗɗo walla kulle, walla geɗel gonngel mbele ngel waɗta hakkille e kaalɗo oo. Yero nooto yummaa nana noddu maa | ||||
Hirtaade | Ñaamde ñiiri nde naange muti, yimɓe ina payi e lelaade haa weeta | ||||
Neene | Yummaa. Debbo jibinɗo ma oo noddirtee noon. Ombo jogii inde kono noddirtaa mo ko neene. | Neene O | Neene en Ɓe | Neene en Ɓe | |
Jaɓde | Yahdinde miijo mum e ko haalaa ko. Wiyde eey. Yeru: Batu men ngu dey, miin ko toɓɓere adannde nde njaɓ-mi, ko heddii ko, mi saliima | ||||
Salaade | Waasde jaɓde. Ŋakkude yahdude e ko haalaa ko. | ||||
Wuɗde | Mooƴirde nder haa wonta conndi, so dillii tan fusa | ||||
Wujaade | Moomaade. Naalde e ɓanndu mum nebam. | ||||
Saggude | Loggaade, yowaade roŋka saamde, guusde ronŋka ɓennude, faleede. Roŋkude ɓennude | ||||
Helde | Feccude ko tiiɗnoo haa wonta ngeɗon keewkon | ||||
Baktude | Wonde e heewde, Ƴerde Yeru: so ilam ina ara, maayo baktat | ||||
Ƴerde | Wonde e heewde Baktude wonande maayo So neɗɗo ina woni e sekde, ina wiyee nana ƴera | ||||
Aaynaade | Aaynaade : ko weddaade : haayre walla sawru walla konngol , | ||||
Ƴeeɓaade | Ƴeeɓaade: ko gujjo rewɓe ƴeeɓ;otooɗo, gorko tawa dewbo ina ɗaanii yiɗa leldaade e mum. | ||||
Ɗo | Maandel nokku ɓadiiɗo, Taariindi ɓadiindi, | ||||
Ɗoon | Taariindi ma,ndi woɗɗaani mi, aan mo kaaldat-mi oo, Ɗo ngon-ɗaa ɗo, | ||||
Too | Nokku ɓurɗo taariindi ɓadiindi woɗɗude. Wonaa ɗoo fof, ko too. | ||||
Safrude | Waɗde haa ñawu egga cellal lomtoo | ||||
Soccude | Lawƴirde ko ñaaɗi, heefa tuundi.. | ||||
Memtinaari | Ko kala ko yiyotoo, memotoo walla tinotoo | Memtinaari Ndi | Memtinaa Ɗi | Memtinaa Ɗi | |
Ooñde | Hofde. Waasde fortude | ||||
Muunndaade | Jippin'de lefol sudda hunnduko e hinere | ||||
Asde | Waɗde wiiduru Asde woyndu: afftaade leydi , haa luugiɗa tawa faandaare nde ko heɓde ndiyam. | ||||
Riddude | Terde, Rewde e huunde (ina doga) ngam heɓtaade ɗum | ||||
Riiwde | Duñde huunde yoo woɗɗito Riwde bonnooɓe, riwde mbeewa naatba nder faawru, | ||||
Waktu | Tuma pillotooɗo laabi 24, ñalawma haa banndum arta. Nii jooni haa nii janngo ko waktuuji 24. Waktu ina waɗi hojomaaji 60, leƴƴanɗe 3600. Neɗɗo mo heñaaki daagaaki, ina waawi yaɓɓude heen taaɓe 4500. To diwaan Fuuta Tooro too, hakkunde futuro e geeƴe abbotoo ko e waktu gooto. | Waktu O | Waktuuji Ɗi | Waktuuji Ɗi | |
Hojom | Tuma pillotooɗo laabi 60 nder waktu. Tuma gabbotooɗo e darnde tummunde e njuulu. Ina abboo e taaɓanɗe 80, heñaaka, daagaaka. | Hojom O | Hojomaaji Ɗi | Hojomaaji Ɗi | |
Hojom | Tuma pillotooɗo laabi 60 nder waktu. Tuma gabbotooɗo e darnde tummunde e njuulu. Ina abboo e taaɓanɗe 80, heñaaka, daagaaka. | Hojom O | Hojomaaji Ɗi | Hojomaaji Ɗi | |
Leƴƴannde | Tuma pillotooɗo laabi 60 hojom kala, 3600 nder wakhu kala. Ina abbo e tuma gonɗo fuɗɗaade e gasnude wiyde ''Fuuta jaloŋ na weli'' | Leƴƴannde Nde | Leƴƴanɗe Ɗe | Leƴƴanɗe Ɗe | |
Laaknude | Yiylaade ko majji, ko hatojinaa. | ||||
Sellude | Waasde ñawde. Haarde cellal: waasde wondude e hay ñaw ngootu. Sellude kes: sellude no feewi. | ||||
Luuma | Jeere. Nokku ɗo suoodooɓe e yeeyooɓe ndentata ina ngostondira jawdi e kaake. | Luuma O | Luumaaji Ɗi | Luumaaji Ɗi | |
Heeraade | Heedde bannge. Wonde bannge wondaani e hay gooto. | ||||
Tolno | Nokku ɗo yahretee ɗoo. Won nokkuuji ndiwaama, keddiɗi ɗii njettaaka taw. Ɓiyam ina yahra e tolno 3 hannde, so o diwii ɗoon tan ko ma o janngoya wuro wonngo. | Tolno O | Tolnooji Ɗi | Tolnooji Ɗi | |
Hoɓaade | Ittirde peɗeeli mum gabbe gonɗe e wutaandu. Hoɓaade makka, seerndude gabbe makka e hormere nde, ittira peɗeeli mum, gorol e gorol. | ||||
Deedaaɗo | Ɓiɗɗo mo jibinaaka e dewgal kumangal e diine lislaam. | Deedaaɗo O | Reedaaɓe Ɓe | Reedaaɓe Ɓe | |
Feraade | Fettude koyɗe neɗɗo jahatnooɗo, walla dogatnooɗo, ngam yandinde ɗum. | ||||
Peral | Gollal periiɗo. Werlaa yande ɗum e yimɓe, gaaña ɗumen walla wara ɗumen, ko peral. Buɓɓondiral, galñondiral, pelmondiral | Peral Ngal | Pere Ɗe | Pere Ɗe | |
Darto-ɓeram | Dartogol ɓernde haa joomum faɗɗoo. So yaawaaka e joomum tan saŋkoto. Nde ɓernde dartii fof, juutataa joomum waynoo. Ko ɗum heɓtotoo yimɓe jooni ina heewi. | Darto-ɓeram Ngo | Darte-ɓeram Ɗe | Darte-ɓeram Ɗe | |
Ferde | Eggude Umaade nokku mo hoɗ-noo, hoɗoya bnokku goɗɗo. Ɗannaade juutngal | ||||
Dalƴude | Ndeelam ngonɗam e nokku, dillude mum haa ɗesa rufde. | ||||
Rufde | Samminde ndeelam, walla geɗe keltaaɗe haa mbayi no ceŋle, walla no conndi nii. | ||||
Deelde | Rufde ndeelam tawa filtinaani. | ||||
A | Lomto baɗo, neɗɗo kaaldeteeɗo o - | A | On | On | |
Yaafaade | Saamdinde hakke mum | ||||
Yarlaade | Jaɓirde ɓernde mum | ||||
Yande | Saamde, Ummaade dow hucca to ɓuri lesɗude e waawnere Yeru: Ɓalal ngal yanii. So cippirteeɗo liɓaama, wiyetee ko yanii | ||||
Ɓaarde | Janngude Ŋuraana e ko yahdata e mum haa seedanee waawii (tuugnaade e Goomu Fulo e wiɗto) | ||||
Ngeɗu | Feccere, Bannge e huunde nde njey-ɗaa woni geɗal maa | Ngeɗu Ngu | |||
Wuurde | Wondude e fiɗtaandu mum. Waasde maayde. Kulle ladde, kulle wuro, puɗi, ɓinɗe,... ɗum fof ina wuura. Kala.ko wuuri noon, maa meeɗ nde maayi | ||||
Waylude | Hokkude mbaydi ngonndi. Yeru: '' Jaɓɓal ƴettu-ɗaa jooni ngal, waylu ɗum, so aɗa yiɗi ko moƴƴi maa.'' => Ƴettu jaɓɓal gonngal! | ||||
Feecde | Taƴirde njuuteendi | ||||
Dottude | Taƴirde njaajeendi | ||||
Kurum | Annde teeŋtinirde ko ɓalwi. | ||||
Coy | Annde teeŋtinirde ko wojji | ||||
Buy | Annde teeŋtinirde ko oolɗi | ||||
focco | Focco: ko goppe ndiwri (kuudi ndiwri) | Focco ngo | pocce ɗe | pocce ɗe | |
Corol | Diidol maantangol peccungol mbeɗu e hakkunde | Corol Ngol | Cori Ɗi | Cori Ɗi | |
Ngeraagu | Faayre Kumpa mbele ko waɗaa koo, ina moƴƴi walla moƴƴaani, mbele maa bonnu walla alaa. | Ngeraagu Ngu | |||
Winndude | Diidde e ɗerewol walla e nokku goɗɗo, ko neɗɗo goɗɗo waawi janngude, waawi firde | ||||
Cekkiri | Cekkiri ko ndoondi kawƴe | Cekkiri Ndi | |||
Fenndude | Wattude kosam biradam ha wonta kaadam | ||||
Jikku | Denndaangal sifaaji neɗɗo, gila e golle e mum haa e no heewi gollirde | Jikku o | Jikkuuji ɗi | Jikkuuji ɗi | |
Jogaade | Wonde e jeyal joomum | ||||
Wostaade | Lomtinde, Ƴettude geɗel , waylondira ɗum e gonngel | ||||
Sarde | Werlaade bang yoo bang | ||||
Karallo | Ganndo golle, ñeeño golle. Neɗɗo baawɗo gollal mum, gannduɗo no ngal waawi moƴƴirde e feewirde | Karallo O | Haralleeɓe ɓe | Haralleeɓe ɓe | |
Ñeeño | Neɗɗo baawɗo feewnude ko yooɗi | Ñeeño O | Ñeeñɓe ɓe | Ñeeñɓe ɓe | |
Ɓennude | Yawtude. Taƴtude nokku. Yettaade bannge keedɗo yeeso o. | ||||
Ŋoŋde | Yiɗde ɗaanaade | ||||
Firloyaade | Taaroyaade, soofoyde | ||||
Sawndaade | Heedde sara. Ɓallaade | ||||
Anaade | Weñaade | ||||
Siggude | Fenndude | ||||
Foomnaade | Suutde huunde ha weeya ngam fukkude e leydi walla wassa | ||||
Fukkude | Yandinirde doole | ||||
Soggude | Renndinde ndammiri riwa ɗum | ||||
Sokkude | Seerndude gawri e butaali | ||||
garoowo | Oon gonɗo e arde oo. | garoowo o | arooɓe ɓe | arooɓe ɓe | |
arooɓe | Ɓeen wonɓe e arde ɓee. | garoowo o | arooɓe ɓe | arooɓe ɓe | |
garɗo | Oon baɗɗo gollal arde haa gayni oo. | garɗo o | arɓe ɓe | arɓe ɓe | |
arɓe | Ɓeen waɗɓe gollal arde haa ngayni ɓee. | garɗo o | arɓe ɓe | arɓe ɓe | |
garal | Gollal arde ngal. | garal ngal | gare ɗe | gare ɗe | |
gare | Keewal garal | garal ngal | gare ɗe | gare ɗe | |
gargol | Mbaydi gollal arde ndi. | gargol ngol | garli ɗi | garli ɗi | |
gasoowo | Oon gonɗo e asde oo. | gasoowo o | asooɓe ɓe | asooɓe ɓe | |
gasɗo | Oon baɗɗo gollal asde haa gayni oo. | gasɗo o | asɓe ɓe | asɓe ɓe | |
asooɓe | Ɓeen wonɓe e asde ɓee. | gasoowo o | asooɓe ɓe | asooɓe ɓe | |
asɓe | Ɓeen waɗɓe gollal asde haa ngayni ɓee. | gasɗo o | asɓe ɓe | asɓe ɓe | |
gasirgal | Kuwtorgal gasoowo | gasirgal ngal | gasirɗe ɗe | gasirɗe ɗe | |
gasirɗe | Kuwtorde asooɓe | gasirgal ngal | gasirɗe ɗe | gasirɗe ɗe | |
debboowo | Oon gonɗo e debbude oo. | debboowo o | debbooɓe ɓe | debbooɓe ɓe | |
debbooɓe | Ɓeen wonɓe e debbude ɓee. | debboowo o | debbooɓe ɓe | debbooɓe ɓe | |
Ƴuriiɗo | Oon mo gollal Ƴuraade waɗaa e dow mum oo. | Ƴuriiɗo o | Ƴuriiɓe ɓe | Ƴuriiɓe ɓe | |
Ƴuriiɓe | Ɓeen ɓe gollal Ƴuraade waɗaa e dow mumen ɓee. | Ƴuriiɗo o | Ƴuriiɓe ɓe | Ƴuriiɓe ɓe | |
Ƴurotooɗo | Oon gonɗo e Ƴuraade oo. | Ƴurotooɗo o | Ƴurotooɓe ɓe | Ƴurotooɓe ɓe | |
gaddoowo | Oon gonɗo e addude oo. | gaddoowo o | addooɓe ɓe | addooɓe ɓe | |
gadduɗo | Oon baɗɗo gollal addude haa gayni oo. | gadduɗo o | adduɓe ɓe | adduɓe ɓe | |
adduɓe | Ɓeen waɗɓe gollal addude haa ngayni ɓee. | gadduɗo o | adduɓe ɓe | adduɓe ɓe | |
addooɓe | Ɓeen wonɓe e addude ɓee. | gaddoowo o | addooɓe ɓe | addooɓe ɓe | |
gaddugol | Mbaydi gollal addude ndi. | gaddugol ngol | gadduli ɗi | gadduli ɗi | |
gadduli | Mbaydiiji gollal addude ɗi. | gaddugol ngol | gadduli ɗi | gadduli ɗi | |
gannduɗo | Oon baɗɗo gollal anndude haa gayni oo. | gannduɗo o | annduɓe ɓe | annduɓe ɓe | |
annduɓe | Ɓeen waɗɓe gollal anndude haa ngayni ɓee. | gannduɗo o | annduɓe ɓe | annduɓe ɓe | |
ganndal | Gollal anndude ngal. | ganndal ngal | gannde ɗe | gannde ɗe | |
gannde | Keewal ganndal | ganndal ngal | gannde ɗe | gannde ɗe | |
gaafɗo | Oon baɗɗo gollal aafde haa gayni oo. | gaafɗo o | aafɓe ɓe | aafɓe ɓe | |
aafɓe | Ɓeen waɗɓe gollal aafde haa ngayni ɓee. | gaafɗo o | aafɓe ɓe | aafɓe ɓe | |
aafannde | Gollal aafde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni aafannde | aafannde nde | gaafanɗe ɗe | gaafanɗe ɗe | |
gaafanɗe | Keewal aafannde | aafannde nde | gaafanɗe ɗe | gaafanɗe ɗe | |
deƴƴoowo | Oon gonɗo e deƴƴude oo. | deƴƴoowo o | deƴƴooɓe ɓe | deƴƴooɓe ɓe | |
deƴƴooɓe | Ɓeen wonɓe e deƴƴude ɓee. | deƴƴoowo o | deƴƴooɓe ɓe | deƴƴooɓe ɓe | |
deƴƴuɗo | Oon baɗɗo gollal deƴƴude haa gayni oo. | deƴƴuɗo o | deƴƴuɓe ɓe | deƴƴuɓe ɓe | |
deƴƴuɓe | Ɓeen waɗɓe gollal deƴƴude haa ngayni ɓee. | deƴƴuɗo o | deƴƴuɓe ɓe | deƴƴuɓe ɓe | |
piyoowo | Oon gonɗo e fiyde oo. | piyoowo o | fiyooɓe ɓe | fiyooɓe ɓe | |
fiyooɓe | Ɓeen wonɓe e fiyde ɓee. | piyoowo o | fiyooɓe ɓe | fiyooɓe ɓe | |
piyɗo | Oon baɗɗo gollal fiyde haa gayni oo. | piyɗo o | fiyɓe ɓe | fiyɓe ɓe | |
fiyɓe | Ɓeen waɗɓe gollal fiyde haa ngayni ɓee. | piyɗo o | fiyɓe ɓe | fiyɓe ɓe | |
piyirgal | Kuwtorgal piyoowo | piyirgal ngal | piyirɗe ɗe | piyirɗe ɗe | |
piyirɗe | Kuwtorde fiyooɓe | piyirgal ngal | piyirɗe ɗe | piyirɗe ɗe | |
piyal | Gollal fiyde ngal. | piyal ngal | piye ɗe | piye ɗe | |
piye | Keewal piyal | piyal ngal | piye ɗe | piye ɗe | |
piygol | Mbaydi gollal fiyde ndi. | piygol ngol | piyli ɗi | piyli ɗi | |
piyli | Mbaydiiji gollal fiyde ɗi. | piygol ngol | piyli ɗi | piyli ɗi | |
fiyannde | Gollal fiyde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni fiyannde | fiyannde nde | piyanɗe ɗe | piyanɗe ɗe | |
piyanɗe | Keewal fiyannde | fiyannde nde | piyanɗe ɗe | piyanɗe ɗe | |
jahoowo | Oon gonɗo e yahde oo. | jahoowo o | yahooɓe ɓe | yahooɓe ɓe | |
yahooɓe | Ɓeen wonɓe e yahde ɓee. | jahoowo o | yahooɓe ɓe | yahooɓe ɓe | |
jahɗo | Oon baɗɗo gollal yahde haa gayni oo. | jahɗo o | yahɓe ɓe | yahɓe ɓe | |
yahɓe | Ɓeen waɗɓe gollal yahde haa ngayni ɓee. | jahɗo o | yahɓe ɓe | yahɓe ɓe | |
jooliiɗo | Oon mo gollal yoolaade waɗaa e dow mum oo. | jooliiɗo o | yooliiɓe ɓe | yooliiɓe ɓe | |
yooliiɓe | Ɓeen ɓe gollal yoolaade waɗaa e dow mumen ɓee. | jooliiɗo o | yooliiɓe ɓe | yooliiɓe ɓe | |
joolotooɗo | Oon gonɗo e yoolaade oo. | joolotooɗo o | yoolotooɓe ɓe | yoolotooɓe ɓe | |
yoolotooɓe | Ɓeen wonɓe e yoolaade ɓee. | joolotooɗo o | yoolotooɓe ɓe | yoolotooɓe ɓe | |
jettiiɗo | Oon mo gollal yettaade waɗaa e dow mum oo. | jettiiɗo o | yettiiɓe ɓe | yettiiɓe ɓe | |
yettiiɓe | Ɓeen ɓe gollal yettaade waɗaa e dow mumen ɓee. | jettiiɗo o | yettiiɓe ɓe | yettiiɓe ɓe | |
jettotooɗo | Oon gonɗo e yettaade oo. | jettotooɗo o | yettotooɓe ɓe | yettotooɓe ɓe | |
yettotooɓe | Ɓeen wonɓe e yettaade ɓee. | jettotooɗo o | yettotooɓe ɓe | yettotooɓe ɓe | |
jettorgal | Kuwtorgal jettotooɗo | jettorgal ngal | jettorɗe ɗe | jettorɗe ɗe | |
jettorɗe | Kuwtorɗe yettotooɓe | jettorgal ngal | jettorɗe ɗe | jettorɗe ɗe | |
gummiiɗo | Oon mo gollal ummaade waɗaa e dow mum oo. | gummiiɗo o | ummiiɓe ɓe | ummiiɓe ɓe | |
ummiiɓe | Ɓeen ɓe gollal ummaade waɗaa e dow mumen ɓee. | gummiiɗo o | ummiiɓe ɓe | ummiiɓe ɓe | |
gummotooɗo | Oon gonɗo e ummaade oo. | gummotooɗo o | ummotooɓe ɓe | ummotooɓe ɓe | |
ummotooɓe | Ɓeen wonɓe e ummaade ɓee. | gummotooɗo o | ummotooɓe ɓe | ummotooɓe ɓe | |
talliiɗo | Oon mo gollal tallaade waɗaa e dow mum oo. | talliiɗo o | talliiɓe ɓe | talliiɓe ɓe | |
talliiɓe | Ɓeen ɓe gollal tallaade waɗaa e dow mumen ɓee. | talliiɗo o | talliiɓe ɓe | talliiɓe ɓe | |
tallotooɗo | Oon gonɗo e tallaade oo. | tallotooɗo o | tallotooɓe ɓe | tallotooɓe ɓe | |
tallotooɓe | Ɓeen wonɓe e tallaade ɓee. | tallotooɗo o | tallotooɓe ɓe | tallotooɓe ɓe | |
tallorgal | Kuwtorgal tallotooɗo | tallorgal ngal | tallorɗe ɗe | tallorɗe ɗe | |
tallorɗe | Kuwtorɗe tallotooɓe | tallorgal ngal | tallorɗe ɗe | tallorɗe ɗe | |
tallere | Sifaa gollal tallaade. | tallere nde | talle ɗe | talle ɗe | |
talle | Keewal tallere | tallere nde | talle ɗe | talle ɗe | |
joñoowo | Oon gonɗo e joñde oo. | joñoowo o | joñooɓe ɓe | joñooɓe ɓe | |
joñooɓe | Ɓeen wonɓe e joñde ɓee. | joñoowo o | joñooɓe ɓe | joñooɓe ɓe | |
joñɗo | Oon baɗɗo gollal joñde haa gayni oo. | joñɗo o | joñɓe ɓe | joñɓe ɓe | |
joñɓe | Ɓeen waɗɓe gollal joñde haa ngayni ɓee. | joñɗo o | joñɓe ɓe | joñɓe ɓe | |
Ƴurotooɓe | Ɓeen wonɓe e ƴuraade | Ƴurotooɗo o | Ƴurotooɓe ɓe | Ƴurotooɓe ɓe | |
Ɓafoowo | Oon gonɗo e Ɓafde oo. | Ɓafoowo o | Ɓafooɓe ɓe | Ɓafooɓe ɓe | |
Ɓafooɓe | Ɓeen wonɓe e Ɓafde ɓee. | Ɓafoowo o | Ɓafooɓe ɓe | Ɓafooɓe ɓe | |
Ɓafɗo | Oon baɗɗo gollal Ɓafde haa gayni oo. | Ɓafɗo o | Ɓafɓe ɓe | Ɓafɓe ɓe | |
Ɓafɓe | Ɓeen waɗɓe gollal Ɓafde haa ngayni ɓee. | Ɓafɗo o | Ɓafɓe ɓe | Ɓafɓe ɓe | |
Ɓafal | Gollal Ɓafde ngal. | Ɓafal ngal | Ɓafe ɗe | Ɓafe ɗe | |
Ɓafe | Keewal Ɓafal | Ɓafal ngal | Ɓafe ɗe | Ɓafe ɗe | |
Ɓafannde | Gollal Ɓafde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni Ɓafannde | Ɓafannde nde | Ɓafanɗe ɗe | Ɓafanɗe ɗe | |
Ɓafanɗe | Keewal Ɓafannde | Ɓafannde nde | Ɓafanɗe ɗe | Ɓafanɗe ɗe | |
Miin | No kaaloowo wiyata so ina toɗɗoo hoore mum | Miin | Enen | Enen | |
Kaŋko | No mbiyeten mo kaaldaten o so eɗen toɗɗoo mo | Kaŋko | Kamɓe | Kamɓe | |
Enen | No mbiyaten so eɗen toɗɗoo koye men | ||||
Minen | No mbiyaton so oɗon toɗɗoo koye mon | ||||
Onon | No mbiyat-mi so mbeɗe toɗɗoo on | ||||
Kamɓe | No mbiyaten so eɗen toɗɗoo ɓe | ||||
Mbeɗe | |||||
Aɗa | |||||
Omo | |||||
Eɗen | |||||
Oɗon | |||||
Emin | |||||
Eɓe | |||||
Ñakkaade | Pinngaade ngam hebanaade ñawu heɓtinaangu cooynaangu | ||||
gooroowo | Oon gonɗo e oorde oo. | gooroowo o | oorooɓe ɓe | oorooɓe ɓe | |
oorooɓe | Ɓeen wonɓe e oorde ɓee. | gooroowo o | oorooɓe ɓe | oorooɓe ɓe | |
goorɗo | Oon baɗɗo gollal oorde haa gayni oo. | goorɗo o | oorɓe ɓe | oorɓe ɓe | |
oorɓe | Ɓeen waɗɓe gollal oorde haa ngayni ɓee. | goorɗo o | oorɓe ɓe | oorɓe ɓe | |
oorannde | Gollal oorde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni oorannde | oorannde nde | gooranɗe ɗe | gooranɗe ɗe | |
gooranɗe | Keewal oorannde | oorannde nde | gooranɗe ɗe | gooranɗe ɗe | |
Naane | Tuma ɓennuɗo ko ɓooyaani, hojomaaji seeɗa walla so ɓooyii haa ɓooyi jamɗe seeɗa | ||||
Jooni | Tuma gonaaɗo, ɗoo ɗo ngonɗen e gollude en ngaynaani | ||||
Janngo | Tuma puɗɗootooɗo ñalnde aroonde ndee | ||||
Oon | Kaŋko Lomto neɗɗo kaaldeteeɗo o | ||||
Ba | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe a, hono ngesa, mbabba, ngelooba, | ||||
Ngel | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe el walla pamɗinaaɗe, hono gesel, bamngel, gelobel, | ||||
Ngal | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe al walla pamɗinaaɗe, hono gesal, bamngal, gelobal, | ||||
Ngu | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe gu, cu, hono cewngu, puccu, ..., | ||||
Ndi | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe ndi, hono conndi,..., | ||||
Nde | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe nnde, ina heewi joofaade ko murliɗi, diiñii, yeedi hono loonde, ɓannde..., | ||||
Ndu | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe ndu, ina heewi joofaade huunde nde nder mum ɗesi humpude, hono suudu, henndu. duleendu.., | ||||
Kal | Toɗɗorde ko heewi e inɗe joofirɗe al, kal, ina heewi joofaade geeɗe nokkotooɗe tawi ina keeweendi mum ina yawaa, hono conal, kenal. leykal.., | ||||
Kin | Ceekirgal baɗdeteengal e baɗal, hollita baɗo oo fellitaani gollaade, o yiɗaa heɓtinee wonde o gollani | ||||
Ondir | Ceekirgal baɗdeteengal e baɗal, hollita baɗo oo kam e goɗɗo nana ngolla gootal e tuma gooto, mo wooni kala nana golla ngal feewde e goɗɗo o. | ||||
Innude | Hokkude walla wowlude innde | ||||
Uurde | Waasde luuɓde | ||||
Limde | Ɓetirde gootel gootel | ||||
Moorde | Sañde saayaande. Waɗtude saayaande jubbi | ||||
Siiwde | Juurtude ndeelam Yuppirde ndeelam seese | ||||
Soodde | Tottude ceede lomtina ɗoon kaake | ||||
Yeeyde | Tottude kaake lomtina ɗoon ceede | ||||
Ɓosde | Dirtude | ||||
Dusde | Nawde | ||||
Ɓoosde | Ñoƴƴande muuaaɗo ɓanndu mum | ||||
Bewde | Sanndolinde | ||||
Mofde | Mooftude tawi ina wondi e suuɗde | ||||
Memde | Tinirde junngo | ||||
Ruumde | Heddaade e nokku, ndunngu ngu fof | ||||
Yeewtude | Haalde e dental, Ittude deƴƴere batu | ||||
Wisde | Leppinde huunde walla nokku seeɗa | ||||
Baccude | Ittude laron ngonkon e ɓanndu liingu. Wuppude tekkon seeɗa | ||||
doondoowo | Oon gonɗo e roondde oo. | doondoowo o | roondooɓe ɓe | roondooɓe ɓe | |
roondooɓe | Ɓeen wonɓe e roondde ɓee. | doondoowo o | roondooɓe ɓe | roondooɓe ɓe | |
doondɗo | Oon baɗɗo gollal roondde haa gayni oo. | doondɗo o | roondɓe ɓe | roondɓe ɓe | |
roondɓe | Ɓeen waɗɓe gollal roondde haa ngayni ɓee. | doondɗo o | roondɓe ɓe | roondɓe ɓe | |
Wujjude | Ƴettude jananum wiya walla waɗa ɗum jey mum | ||||
Silde | Feecde, siirtude, waɗtude ceelti ceelti | ||||
Seekde | Seelde juutngol, waɗta ɗum geɗe ɗiɗi juutɗe kono cewɗe | ||||
Sekde | Mettinde, waasde weltaade | ||||
Suyde | Deeɓtude. Tiiɗndi, wontude ɗum ko saayi | ||||
Tafde | Huwtoraade ñeeñal feewna huunde tiiɗnde Yeru: Feenude jawo = ...... jawo | ||||
Loggude | Seŋde, sinndude | ||||
Sinndude | Seŋde huunde e goɗɗum | ||||
tafoowo | Oon gonɗo e tafde oo. | tafoowo o | tafooɓe ɓe | tafooɓe ɓe | |
tafooɓe | Ɓeen wonɓe e tafde ɓee. | tafoowo o | tafooɓe ɓe | tafooɓe ɓe | |
tafɗo | Oon baɗɗo gollal tafde haa gayni oo. | tafɗo o | tafɓe ɓe | tafɓe ɓe | |
tafɓe | Ɓeen waɗɓe gollal tafde haa ngayni ɓee. | tafɗo o | tafɓe ɓe | tafɓe ɓe | |
tafirgal | Kuwtorgal tafoowo | tafirgal ngal | tafirɗe ɗe | tafirɗe ɗe | |
tafirɗe | Kuwtorde tafooɓe | tafirgal ngal | tafirɗe ɗe | tafirɗe ɗe | |
tafgol | Mbaydi gollal tafde ndi. | tafgol ngol | tafli ɗi | tafli ɗi | |
tafannde | Gollal tafde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni tafannde | tafannde nde | tafanɗe ɗe | tafanɗe ɗe | |
tafanɗe | Keewal tafannde | tafannde nde | tafanɗe ɗe | tafanɗe ɗe | |
ciloowo | Oon gonɗo e silde oo. | ciloowo o | silooɓe ɓe | silooɓe ɓe | |
silooɓe | Ɓeen wonɓe e silde ɓee. | ciloowo o | silooɓe ɓe | silooɓe ɓe | |
cilɗo | Oon baɗɗo gollal silde haa gayni oo. | cilɗo o | silɓe ɓe | silɓe ɓe | |
silɓe | Ɓeen waɗɓe gollal silde haa ngayni ɓee. | cilɗo o | silɓe ɓe | silɓe ɓe | |
silannde | Gollal silde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni silannde | silannde nde | cilanɗe ɗe | cilanɗe ɗe | |
cilanɗe | Keewal silannde | silannde nde | cilanɗe ɗe | cilanɗe ɗe | |
ceekoowo | Oon gonɗo e seekde oo. | ceekoowo o | seekooɓe ɓe | seekooɓe ɓe | |
seekooɓe | Ɓeen wonɓe e seekde ɓee. | ceekoowo o | seekooɓe ɓe | seekooɓe ɓe | |
ceekɗo | Oon baɗɗo gollal seekde haa gayni oo. | ceekɗo o | seekɓe ɓe | seekɓe ɓe | |
seekɓe | Ɓeen waɗɓe gollal seekde haa ngayni ɓee. | ceekɗo o | seekɓe ɓe | seekɓe ɓe | |
ceekirgal | Kuwtorgal ceekoowo | ceekirgal ngal | ceekirɗe ɗe | ceekirɗe ɗe | |
ceekirɗe | Kuwtorde seekooɓe | ceekirgal ngal | ceekirɗe ɗe | ceekirɗe ɗe | |
seekannde | Gollal seekde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni seekannde | seekannde nde | ceekanɗe ɗe | ceekanɗe ɗe | |
ceekanɗe | Keewal seekannde | seekannde nde | ceekanɗe ɗe | ceekanɗe ɗe | |
cekoowo | Oon gonɗo e sekde oo. | cekoowo o | sekooɓe ɓe | sekooɓe ɓe | |
sekooɓe | Ɓeen wonɓe e sekde ɓee. | cekoowo o | sekooɓe ɓe | sekooɓe ɓe | |
cekɗo | Oon baɗɗo gollal sekde haa gayni oo. | cekɗo o | sekɓe ɓe | sekɓe ɓe | |
sekɓe | Ɓeen waɗɓe gollal sekde haa ngayni ɓee. | cekɗo o | sekɓe ɓe | sekɓe ɓe | |
cuyoowo | Oon gonɗo e suyde oo. | cuyoowo o | suyooɓe ɓe | suyooɓe ɓe | |
suyooɓe | Ɓeen wonɓe e suyde ɓee. | cuyoowo o | suyooɓe ɓe | suyooɓe ɓe | |
cuyɗo | Oon baɗɗo gollal suyde haa gayni oo. | cuyɗo o | suyɓe ɓe | suyɓe ɓe | |
suyɓe | Ɓeen waɗɓe gollal suyde haa ngayni ɓee. | cuyɗo o | suyɓe ɓe | suyɓe ɓe | |
suyannde | Gollal suyde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni suyannde | suyannde nde | cuyanɗe ɗe | cuyanɗe ɗe | |
cuyanɗe | Keewal suyannde | suyannde nde | cuyanɗe ɗe | cuyanɗe ɗe | |
Soppude | Fiyde ko waawi lomtaade jammbere e dow ko waawi lomtaade leggal. | ||||
Wulde | Salaade ko kañum haalnoo | ||||
Wullude | Haalde doole. | ||||
Fannu | Bannge keeriiɗo | Fannu O | Fannuuji ɗi | Fannuuji ɗi | |
Hokkude | Ittude jey mum, totta goɗɗo yo jey | ||||
Jeyde | Heeroraade huunde taw guli ngalaa | ||||
Funaade | Jubinde ko ɓuri tiggu gooto | ||||
Jibinde | Yaltinde ɓiɗɗo e nder mum. Jogaade ɓiɗɗo, walla ɓiɓɓe | ||||
Luwde | Waɗde gasgel waɗira kuwtorgal bayngal no unugal nii kono taw heen bannge ina seeɓi. So jabbere waalo yontii, ko dewɗo e jabboowo o gollotoo ɗum, gaawoowo rewa caggal mum. | ||||
Alaa | Konngol kollitoowal kaaloowo o saliima | ||||
Eey | Konngol kollitoowal kaaloowo o jaɓii. Konngol nootirgol noddaango | ||||
Eyyoo | Konngol teeŋtinowol kaaldeteeɗo o jaɓii tigi rigi. | ||||
Tigi | Konngol teeŋtinowol kaaldeteeɗo ina yahdi e ko kaaloowo o haalata ko. | ||||
Sokaade | Seknoraade. | ||||
cokiiɗo | Oon gonɗo e sokaade oo. | cokiiɗo o | sokiiɓe ɓe | sokiiɓe ɓe | |
sokiiɓe | Ɓeen wonɓe e sokaade ɓee. | cokiiɗo o | sokiiɓe ɓe | sokiiɓe ɓe | |
cokotooɗo | Oon baɗɗo gollal sokaade haa gayni oo. | cokotooɗo o | sokotooɓe ɓe | sokotooɓe ɓe | |
sokotooɓe | Ɓeen waɗɓe gollal sokaade haa ngayni ɓee. | cokotooɗo o | sokotooɓe ɓe | sokotooɓe ɓe | |
cokorgal | Kuwtorgal cokiiɗo | cokorgal ngal | cokorɗe ɗe | cokorɗe ɗe | |
cokorɗe | Kuwtorde sokiiɓe | cokorgal ngal | cokorɗe ɗe | cokorɗe ɗe | |
Nafde | Jogaanaade ngartam | ||||
Nefde | Hollude yiɗaa huunde haa jaggira ɗum no ko luuɓi haa ɓurti ni. | ||||
Luuɓde | Baartude Waasde uurde | ||||
Naamndaade | Haalde konngol kollitowol joomum ina yiɗi anndude | ||||
Rokkude | Weeɗde yo beeɗeteeɗo waɗtu jey mum | ||||
Kaala | Lefol piileteengol e hoore | ||||
Am | Lomto jeyal gadano kollitoowo ko miin kaaloowo o jeyi | ||||
Ma | Lomto jeyal ɗimmo kollitoowo ko aan mo kaaldat-mi o jeyi | ||||
Makko | Lomto jeyal tataɓo kollitoowo ko kaŋko mo kaaldat-mi o jeyi | ||||
Amen | Lomto jeyal kollitoowo ko minen njeyi | ||||
Men | Lomto jeyal kollitoowo ko enen njeyi | ||||
Mon | Lomto jeyal kollitoowo ko onon njeyi | ||||
Maɓɓe | Lomto jeyal kollitoowo ko kaɓe njeyi | ||||
Law | Gila tuma gadano | ||||
Loƴde | Mutnude ina suppitina haa mo ɗum waɗaa e dow mum o ɗesa yoolaade | ||||
Defde | Renndinde ñamateeri waɗa e barme, fawa e jayngol haa ɓennda weeɓa ñaamde | ||||
Ñaamde | Naatnude e nder reedu mum ko ina ittana ɗum heege | ||||
Yaɓɓude | Fawde heen teppere mum | ||||
Dawde | Ummanaade laawol subaka law | ||||
Hirndude | Ummanaade laawol kikiiɗe | ||||
Feŋde | Ñiɓde huunde | ||||
Ceŋle | Keltine gabbe | Ceŋle ɗe | Ceŋle ɗe | ||
Seŋde | Loggude haa ko loggi ko nawora ko loggaa ko, | ||||
Hesde | Taƴirde wafdu | ||||
Taƴde | Waɗtude geɗe ɗiɗi ko wonnoo geɗel gootel baggel walla jaafngel | ||||
Rottude | Yuppude ndefu e lahal | ||||
Faddaade | Heedde e laawol haɗa ko aratnoo ko ɓennude | ||||
Falde | Taƴirde laawol ko juuti, ko wayi no leggal | ||||
Hay | Taftal kolllowal yawre.. Ganndal am heewaani , ina waawi wiyeede: .... tus mi anndaa! | ||||
Dara | Tus, ɓolum, hay batte | ||||
Batte | Dara, Tus, mehre | ||||
Rootaade | Tellinde donngal mum. Fawtude ko fawinoo e dow hoore mum | ||||
Teetde | Heɓirde doole ko goɗɗo joginoo | ||||
Tinde | Humpitaade kewkewe. Anndude ko memi ɓanndu mum | ||||
Leñol | Dental yimɓe jiiduɓe aadaaji, ɗemngal, taariik | Leñol ngol | Leƴƴi ɗi | Leƴƴi ɗi | |
Hoyde | Waasde teddude Heɓde gacce | ||||
Teddude | Mettude umminde sabu diiñaade. Wayde no ko ko ɗakkii e leydi ni | ||||
Waasde | Ŋakkude jogogal | ||||
Ŋakkude | Waasde, Waasde timmude | ||||
Timmude | Waasde ŋakkude hay batte. Taweede ɗoon kañum e terɗe mum fof. Arde ardude | ||||
Riiɗde | Yaltinirde kuwtol henndu; henndu ina heewi luuɓde | ||||
Diidde | Winndude binndol juutngol hay so tawii alaa ko ngol firi | ||||
tinoowo | Oon gonɗo e tinde oo. | tinoowo o | tinooɓe ɓe | tinooɓe ɓe | |
tinooɓe | Ɓeen wonɓe e tinde ɓee. | tinoowo o | tinooɓe ɓe | tinooɓe ɓe | |
tinɗo | Oon baɗɗo gollal tinde haa gayni oo. | tinɗo o | tinɓe ɓe | tinɓe ɓe | |
tinɓe | Ɓeen waɗɓe gollal tinde haa ngayni ɓee. | tinɗo o | tinɓe ɓe | tinɓe ɓe | |
tingol | Mbaydi gollal tinde ndi. | tingol ngol | tinli ɗi | tinli ɗi | |
Najde | Haaweede | ||||
Regaade | Rewde laawol wonande peewnugol mum, ndefu mum, gollugol mum | ||||
Tutaade | Aawtaade. Aawtaade daƴƴe. | ||||
Yiyde | Heptinde ko ƴeewata ko | ||||
Heɓde | Jaɓde ko weeɗetee ko. Jaɓɓaade ko neldaa ko. | ||||
Kadi | Taftal kollitowal ko waɗi ko yo rewte. So ko wondi ko e weleede ɗum walla haaweede ɗum | ||||
Sinno | So Taftal ballowal haalde, ko waɗi ko, so wanaa ɗum waɗnoo noon | ||||
Tufde | Feewnude nnjaram, heewi wonde ko njaram beetewe | ||||
Yiilaade | Ƴeewde ko majjiri ɗum | ||||
Ballaade | Etaade jaggude, fawde junngo mum e ko woɗɗi ɗum seeɗa | ||||
Bablude | Haalde ko gastaa tawa nii faamotaako no feewi | ||||
jiiliiɗo | Oon mo gollal yiilaade waɗaa e dow mum oo. | jiiliiɗo o | yiiliiɓe ɓe | yiiliiɓe ɓe | |
yiiliiɓe | Ɓeen ɓe gollal yiilaade waɗaa e dow mumen ɓee. | jiiliiɗo o | yiiliiɓe ɓe | yiiliiɓe ɓe | |
jiilotooɗo | Oon gonɗo e yiilaade oo. | jiilotooɗo o | yiilotooɓe ɓe | yiilotooɓe ɓe | |
yiilotooɓe | Ɓeen wonɓe e yiilaade ɓee. | jiilotooɗo o | yiilotooɓe ɓe | yiilotooɓe ɓe | |
jiilorgal | Kuwtorgal jiilotooɗo | jiilorgal ngal | jiilorɗe ɗe | jiilorɗe ɗe | |
jiilorɗe | Kuwtorɗe yiilotooɓe | jiilorgal ngal | jiilorɗe ɗe | jiilorɗe ɗe | |
jiilol | Mbaydi gollal yiilaade ndi. | jiilol ngol | jiili ɗi | jiili ɗi | |
jiili | Mbaydiiji gollal yiilaade ɗi. | jiilol ngol | jiili ɗi | jiili ɗi | |
Seeɗa | ko heewaani | ||||
Goo | Limoore adannde. Limoore aroonde hade ɗiɗi. | ||||
Ɗiɗi | Limoore rewnde e goo. Goo renndinee e goo | ||||
Tati | Limoore rewnde e ɗiɗi, nde nay rewi. | ||||
Nay | Limoore rewnde e tat, hade joy. Ɗiɗi e ɗiɗi walla tati e goo. | ||||
Joy | Feccere sappo. Haaɗtirde limoore e ɗemngal pulaar, sabu ko rewi heen ko fof ko rewto tan | ||||
Accude | Woppude Nattude jaggude | ||||
Aɗɗere | Ɓoodde kuudi | Aɗɗere nde | Gaɗɗe ɗe | Gaɗɗe ɗe | |
Wifde | Dillinde mbeɗu haa adda henndu. | ||||
Sorde | Rewde les palal | ||||
Gollude | Waɗde, liggaade, feewnude | ||||
Waɗde | Gollude. Feewnude, haljude | ||||
Liggaade | Wonde e waɗde golle | ||||
Feewnude | Moƴƴitinde ko bonnoo. Renndinde kulle e laalaaɗe haa jibina ko nafata | ||||
Wowlude | Haalde | ||||
Jam | Deeƴre. So fitina woodaani | Jam | |||
Natal | Hello ɗo ko yiyanoo bannge goɗɗo waanjitaa, haa geɗel kala heptinee heen | Natal ngal | Nate ɗe | Nate ɗe | |
Taataade | Reegde tawa welaaka haa yana walla ɗesa yande | ||||
Taatde | Ɓoodde, haa kala ko yowitii heen, reegat | ||||
Noon | Taftal kollowal no ko wonaa e dow mum ko, foti wayde | ||||
Wayde | Siforaade, nanndude | ||||
Hunaade | Yiilaade | ||||
Turde | Ƴukkude; wuurde ɓanndu neɗɗo goɗɗo | ||||
Selde | Woppude laawol | ||||
Tekkude | Heewde ɓanndu tawi ina tiiɗi | ||||
Teewu | Dental cañu ɓanndu. Ko woni hakkunde nguru e ƴiyal wonande ɓanndu neɗɗo walla kulle goɗɗe | Teewu ngu | Tebbuuli ɗi | Tebbuuli ɗi | |
Oolaade | Woytaade muuseeki gaañannde | ||||
Oogde | Asde mbele ittude nder leydi kaaƴe baɗɗe ko naftortee, ko wayi no kaŋŋe, kaalis, jamɗe, ekn.. | ||||
Raddude | Tuufaade kulle mbele ɗumen ñaamde | ||||
Aga | Gaynaako baali | Aga o | Agaaji ɗi | Agaaji ɗi | |
Allaadu | Geɗe tekkuɗe puɗooje e koye kulle. Heewi fuɗde ko sara noppi ɗii, Kulle ɗe ina kuwtoroo ɗum so ina kaɓa | Allaadu Ndu | Gallaaɗi ɗi | Gallaaɗi ɗi | |
Ammbude | Falaade, heedde huunde e goɗɗum | ||||
Añde | Waasde yiɗde, salaade | ||||
Awde | Yiilaade jaggude ko woni nder ndiyam | ||||
Awo | Jiilogol ko woni nder ndiyam | ||||
Gaynude | Timminde golle | ||||
Banaade | Yiɗde anndude ko uurata walla luuɓata ko. | ||||
Sukkude | Waasde serwude, Heewde no feewi tawa yaajiraaka | ||||
Gip | Taftal kollowal ko sukki haa ɓurti | ||||
Tal | Taftal kollowal ko ranwi haa ɓurti | ||||
Ŋeŋ | Taftal kollitowal ko tiiɗi haa ɓurti, | ||||
Boyde | Jayngol, jaggude ɗum haa ɗaminee so woppaama ne, ɗum ñifaani ɗum. Ɓoccitaade deenatnooɗo, ullo ladde ina doga wonande daabaa | ||||
Buujde | Ñolde haa ɓurta | ||||
Nattude | Gaynude woodde. Maayde | ||||
Naatde | Ɓennude nder | ||||
Dahde | Waɗtude jiimaaɗo | ||||
Jokkude | Ɗakkude geɗel e hono mum mbele ina ɓeydoo juutde | ||||
Jokkere | Ɗakkere huunde e goɗɗum mbele ina ɓeydoo juutde | Jokkere nde | Jokke ɗe | Jokke ɗe | |
Enndude | Suusde waɗde hay so waɗaani | ||||
Entude | Nattude muyninde | ||||
Wowtude | Duɓɓitde Udditde cuurel mbele heɓde ko mooftaa toon ko | ||||
Uddude | Hommbude, marɓude, hippude Falde huunde e damal haa ngal waya no nattungal ni | ||||
Elal | Heltinnde leggal ngal njuuteendi mum maa won meeteer, ɗaminangal waɗeede e jayngol | ||||
Waawde | Jogaade hattan. Ɓurde doole | ||||
Fettude | Yaltinde hito mawngoe tuma majannde yiitere. Hito fellaango fetel walla fusannde bommbo | ||||
Warde | Ittude fittaandu. Nattinde wuurde. Gollal gittowal nguurndam feewna maayde | ||||
Wonde | Laataade | ||||
Keso | Mo ɓooyaani ko woodi | Keso o | Hesɓe ɓe | Hesɓe ɓe | |
Wakkaade | Liggude e walabo mum | ||||
Jaati | Tigi | ||||
Waalde | Wonde e nokku haa jamma ɓenna, subaka ara | ||||
Jiimde | Huccitde e huunde wonnde les. Huurirde ɓanndu mum | ||||
caggoowo | Oon gonɗo e saggude oo. | caggoowo o | saggooɓe ɓe | saggooɓe ɓe | |
saggooɓe | Ɓeen wonɓe e saggude ɓee. | caggoowo o | saggooɓe ɓe | saggooɓe ɓe | |
cagguɗo | Oon baɗɗo gollal saggude haa gayni oo. | cagguɗo o | sagguɓe ɓe | sagguɓe ɓe | |
sagguɓe | Ɓeen waɗɓe gollal saggude haa ngayni ɓee. | cagguɗo o | sagguɓe ɓe | sagguɓe ɓe | |
caggal | Gollal saggude ngal. | caggal ngal | cagge ɗe | cagge ɗe | |
cagge | Keewal caggal | caggal ngal | cagge ɗe | cagge ɗe | |
saggannde | Gollal saggude baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni saggannde | saggannde nde | cagganɗe ɗe | cagganɗe ɗe | |
cagganɗe | Keewal saggannde | saggannde nde | cagganɗe ɗe | cagganɗe ɗe | |
Baggo | Mo suwaa ƴoƴde, kecco | Baggo o | Waggiɗɓe ɓe | Waggiɗɓe ɓe | |
Iwde | Sortaade e. Ummaade e. Yaltude e. | ||||
gaynoowo | Oon gonɗo e aynude oo. | gaynoowo o | aynooɓe ɓe | aynooɓe ɓe | |
aynooɓe | Ɓeen wonɓe e aynude ɓee. | gaynoowo o | aynooɓe ɓe | aynooɓe ɓe | |
gaynuɗo | Oon baɗɗo gollal aynude haa gayni oo. | gaynuɗo o | aynuɓe ɓe | aynuɓe ɓe | |
aynuɓe | Ɓeen waɗɓe gollal aynude haa ngayni ɓee. | gaynuɗo o | aynuɓe ɓe | aynuɓe ɓe | |
Irde | Tallude e punndi | ||||
giroowo | Oon gonɗo e irde oo. | giroowo o | irooɓe ɓe | irooɓe ɓe | |
irooɓe | Ɓeen wonɓe e irde ɓee. | giroowo o | irooɓe ɓe | irooɓe ɓe | |
girɗo | Oon baɗɗo gollal irde haa gayni oo. | girɗo o | irɓe ɓe | irɓe ɓe | |
irɓe | Ɓeen waɗɓe gollal irde haa ngayni ɓee. | girɗo o | irɓe ɓe | irɓe ɓe | |
Ilde | Naatnude ndiyam ngummiɗam maayo, wonande gese | ||||
Rewde | Arde caggal gardiiɗo | ||||
Yawde | Famɗinde. Waasde heptinde teddeendi | ||||
Yaltude | Ummaade nder faya boowal | ||||
keloowo | Oon gonɗo e helde oo. | keloowo o | helooɓe ɓe | helooɓe ɓe | |
helooɓe | Ɓeen wonɓe e helde ɓee. | keloowo o | helooɓe ɓe | helooɓe ɓe | |
kelɗo | Oon baɗɗo gollal helde haa gayni oo. | kelɗo o | helɓe ɓe | helɓe ɓe | |
helɓe | Ɓeen waɗɓe gollal helde haa ngayni ɓee. | kelɗo o | helɓe ɓe | helɓe ɓe | |
kelal | Gollal helde ngal. | kelal ngal | kele ɗe | kele ɗe | |
kele | Keewal kelal | kelal ngal | kele ɗe | kele ɗe | |
helannde | Gollal helde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni helannde | helannde nde | kelanɗe ɗe | kelanɗe ɗe | |
kelanɗe | Keewal helannde | helannde nde | kelanɗe ɗe | kelanɗe ɗe | |
Liirde | Wertude ko hecciɗi, yiiloo yo yoor | ||||
Larde | Weeñde | ||||
laroowo | Oon gonɗo e larde oo. | laroowo o | larooɓe ɓe | larooɓe ɓe | |
larooɓe | Ɓeen wonɓe e larde ɓee. | laroowo o | larooɓe ɓe | larooɓe ɓe | |
larɗo | Oon baɗɗo gollal larde haa gayni oo. | larɗo o | larɓe ɓe | larɓe ɓe | |
larɓe | Ɓeen waɗɓe gollal larde haa ngayni ɓee. | larɗo o | larɓe ɓe | larɓe ɓe | |
laral | Gollal larde ngal. | laral ngal | lare ɗe | lare ɗe | |
lare | Keewal laral | laral ngal | lare ɗe | lare ɗe | |
nawoowo | Oon gonɗo e nawde oo. | nawoowo o | nawooɓe ɓe | nawooɓe ɓe | |
nawooɓe | Ɓeen wonɓe e nawde ɓee. | nawoowo o | nawooɓe ɓe | nawooɓe ɓe | |
nawɗo | Oon baɗɗo gollal nawde haa gayni oo. | nawɗo o | nawɓe ɓe | nawɓe ɓe | |
nawɓe | Ɓeen waɗɓe gollal nawde haa ngayni ɓee. | nawɗo o | nawɓe ɓe | nawɓe ɓe | |
Labaade | Suɓaade | ||||
Yulde | Waɗde wuddere | ||||
Jolde | Naatde e nokku jaajɗo luggo | ||||
Hakde | Salaade goonga goodɗo | ||||
Holde | Ŋakkeede comci | ||||
Hulde | Waasde suusde. Reenaade hade barmude walla maayde | ||||
Hofde | Ooñde juutngol haa coɓɓuli ɗiɗi ɓallondira walla memondira | ||||
Moddude | Tunwude. Takkude ko wayi no ɓakkere ni. Waasde selbude. | ||||
Joofde | Yettaade wonande laana walla werlaa. | ||||
Jofde | Artude kikiiɗe walla jamma | ||||
Joorde | Ubbude Joowde ko wayi no njaareendi ni. | ||||
Joowde | Fawondire kaake | ||||
Haaju | Golle potɗe waɗeede ɗe cuwaa taw waɗeede | Haaju O | Haajuuji ɗi | Haajuuji ɗi | |
Juurde | Yuppude ndeelam ummoraade ɗo toowi seeɗa | ||||
Jarde | Seekde ɓanndu ngam yaltinde ƴiiƴam maayɗam | ||||
Farde | Dingiral hakkunde hoore ngal alaa sukundu | Farde nde | pare ɗe | pare ɗe | |
Yoorde | Nattude leppude | ||||
Yorde | Reegde e ɓanndu saama, wonande comcom bayngol no tuuba nii | ||||
Fasde | Wulde haa waɗta yaltinde paali, wondande ndeelam | ||||
Yeedde | Jooɗaade walla daraade walla nii lelaade waasa waɗde hay batte Deeƴde, | ||||
Wuufde | Waɗde e nder hunuko mum woppa ɗoon, moɗaani, wukkitaani | ||||
Wuuɗde | Wuttirde seese, haa yaltina hito ngo taƴondiraani, tawi ɗum wonaa haala. | ||||
Wullaade | Tintinde maayde | ||||
Wullo | Gasgel luugal walla jabbeere, padngel aaweede walla gaawangel. | Wullo ngo | Gulle ɗe | Gulle ɗe | |
Wordoonde | Geɗel e kuwdi mbaalu walla mbeewa | Wordoonde nde | Bordooɗe ɗe | Bordooɗe ɗe | |
Woocde | Ɓorde haako | ||||
Wesde | Ɓeydande coodɗo | ||||
Waañde | Yiilaade kulle ɗe wari ngam ñaamde | ||||
Tottude | Weeɗde, yettinirde junngo | ||||
Tonngude | Haɓɓude koyɗe jawdi mbele ina haɗa ɗum ɓoccitaade. Koyɗe yeeso ɗe keewi haɓɓeede | ||||
Luuteede | Waasde taweede | ||||
Laasde | Tirde dimngal rewna ɓoggol tirdungol les laaci, dow kuuwtol daabaa dimnduɗo o mbele dimngal ngal waasa saamde | ||||
Losde | Tampude haa ɓurta | ||||
Woorde | Selde, waasde fottude e mo tiindii o | ||||
Yaawde | Gasnude law. Waasde leelde | ||||
Ooyde | Heedde hakkunde mum e ko reentotoo ko | ||||
Muk | Taftal teeŋtinowal calogol, teeŋtinowal ko haaletee ko meeɗataa woodde | ||||
Adaade | Wonde goo e gollal, kala golluɗo ko ko rewi e goo o | ||||
Yeddude | Saloraade konngol | ||||
celoowo | Oon gonɗo e selde oo. | celoowo o | selooɓe ɓe | selooɓe ɓe | |
selooɓe | Ɓeen wonɓe e selde ɓee. | celoowo o | selooɓe ɓe | selooɓe ɓe | |
celɗo | Oon baɗɗo gollal selde haa gayni oo. | celɗo o | selɓe ɓe | selɓe ɓe | |
selɓe | Ɓeen waɗɓe gollal selde haa ngayni ɓee. | celɗo o | selɓe ɓe | selɓe ɓe | |
Takkude | Sinndude, loggude, Memnude geɗe haa ɗe cinndondira | ||||
takkoowo | Oon gonɗo e takkude oo. | takkoowo o | takkooɓe ɓe | takkooɓe ɓe | |
takkooɓe | Ɓeen wonɓe e takkude ɓee. | takkoowo o | takkooɓe ɓe | takkooɓe ɓe | |
takkuɗo | Oon baɗɗo gollal takkude haa gayni oo. | takkuɗo o | takkuɓe ɓe | takkuɓe ɓe | |
takkuɓe | Ɓeen waɗɓe gollal takkude haa ngayni ɓee. | takkuɗo o | takkuɓe ɓe | takkuɓe ɓe | |
takkal | Gollal takkude ngal. | takkal ngal | takke ɗe | takke ɗe | |
takke | Keewal takkal | takkal ngal | takke ɗe | takke ɗe | |
takkugol | Mbaydi gollal takkude ndi. | takkugol ngol | takkuli ɗi | takkuli ɗi | |
Aan | No mbiyat-mi ma so mbeɗe toɗɗo maa | Aan | Onon | Onon |