Ɗemngal Français

.

Gowlaali
Defte e ɗemngal Français

Français


Aafde : Mooftude e nder nokku mo huunde tiɗɗii e nder mum, mutna ɗum toon.
Ñookde, lommbude.

Français: Insérer


Aan : No mbiyat-mi ma so mbeɗe toɗɗo maa

Français: Toi
Anglais: You


Aawde : Ubbude abbere mbele ina fuɗa.

Français: Semer
Anglais: To plant


Aaɓde : Maleede wune. Heɓde ko yiilotoo tawa tampaani heen.

Français: Avoir de la chance


Aaƴtaade : Artirde ko moɗnoo e hunuko mum, wona e ƴakkude

Français: Ruminer


Abbere : Geɗel e wutaandu, unee ɗiggaani wonta ceŋle, ɗigga wonta conndi. Aawee fuɗa gawƴal walla lekki.

Français: Graine


Accude : Woppude
Nattude jaggude

Français: Laisser


Addude : Arde kañum e ko jogii ko

Français: Apporter


Afo : Afo: ko neɗɗo, woni ɓiɗɗo mo jiɗnaaɓe mum ngadii dañde, ( dikkaade)

Français: Aîné


Aga : Gaynaako baali

Français: Berger de moutons


Alla : Innde Joomiraaɗu

Wolof: Yalla
Français: Dieu
Anglais: God


Baaba : Gorko jom ɓiɗɗo walla ɓiɓɓe

Français: Papa


Baafal : Alluwal baɗeteengal e damal ngam uddude

Français: Porte
Anglais: Door


Baccude : Ittude laron ngonkon e ɓanndu liingu.
Wuppude tekkon seeɗa

Français: Ecailler


Baltirgal : Ɗo ndiyam waltirta. Ɗo ndiyam ndeeliɗam rewata haa yuppoyoo nannge goɗɗo.

Français: Goutiere


Barme : Kuwtorgal defirteengal.

Wolof: Cin / Tchine
Français: Marmite


Buhal : Bannge e koyngal hakkunde rotere e hofru

Wolof: Pooƴ
Français: Cuisse
Anglais: Thigh


Caanngol : Maayel tokosel, caltuɗe maayo.

Français: Bras de fleuve
Anglais: A small river


Corol : Diidol maantangol peccungol mbeɗu e hakkunde

Français: Diamètre


Daande : Tergal gonngal hakkunde hoore e becce.

Wolof: Baad
Français: Cou
Anglais: Neck


Darto-ɓeram : Dartogol ɓernde haa joomum faɗɗoo. So yaawaaka e joomum tan saŋkoto. Nde ɓernde dartii fof, juutataa joomum waynoo.
Ko ɗum heɓtotoo yimɓe jooni ina heewi.

Français: Arrêt cardiaque


debbooɓe : Ɓeen wonɓe e debbude ɓee.

Français:
Anglais:


Deedaaɗo : Ɓiɗɗo mo jibinaaka e dewgal kumangal e diine lislaam.

Français: Enfant naturel


Deftere : Dental ɗereeji binndaaɗi denndinaaɗi

Arabe: كتاب
Français: Livre
Anglais: Book


Dolde : Reesde, ñaamde, jooɗoo haa ɓanndu firlita ko joomum ñaamnoo ko, haa alaa ko heddii so wonaa heyɗude.

Français: Digérer


Dunndu : Nokku ɗo leɗɗe cukkuɗe

Français: Forêt


Eeltude : Nehde daabaa haa jaɓa mbaɗɗu. Elltude mbabba, puccu... : nehde ɗum haa rewa joomum.

Français: Dompter


Faarnaade : Hollude ina yontaa walla ina yoodi. Hollikinaade.

Wolof: Bari tiiteur
Français: S'enorgueillir


Faaɓru : Faaɓru: ko kullel guurngel nder ndiyam kono wanaa liingu ,ina waɗi koyɗe nayi,ina ŋaaka jemma,so ina yaha diwdiwnat.

Français: Grenouille


Fawre : Donngal. Golle tiiɗɗe mettuɗe waɗde kono potɗe waɗeede alaa e sago. Mette ɗe alaa e sago muusee.

Français: Taches
Anglais: obligation


Feggere : Feggere: ko njamndi gal walla kaŋŋe, Baylo haynta, tafa hofa haa yooɗa, waɗatee ko e feɗeendu.

Français: Bague
Anglais: Finger ring


Fettude : Fiyrude koynal

Français: Tirer
Anglais: To shoot


Feɗeendu : Joofirde sammeere junngo. Kañum jaggirtee, yomnortee

Wolof: Baaraam
Français: Doigt
Anglais: Finger


Finde : Nattude ɗaanaade

Français: Se réveiller


fiyannde : Gollal fiyde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni fiyannde

Français: Détonnation


focco : Focco: ko goppe ndiwri (kuudi ndiwri)

Français: Fiante


Follere : Haako lammuko ko ɓiɓɓe mum mbiyetee koobi, eɗi ngojja, eɗi keddo mbaano pooynuɗo.

Français:


Foobre : Tergal lekki tammbingal lekki kii fof. Tergal ngal ɗoo ɓuri heewde yaajde, ko kañum kadi takkotoo e leydi

Arabe: جِذْع
Français: Tronc


Fowru : Kullel ladde ɗesngel abbaade seeɗa e rawaandu. So ina yaha wayata ko no laƴat nii. Yaawaano dogdu, kono so yiɗii sonngude rewat haa nde sonngi fof. Sahaa wayata ko no jalat nii. Ko rewru heewi ardaade coggal. Koyɗe yeeso ɗe ɓuri juutde e koyɗe caggal ɗe.

Français: Hyène


FUKAARU : Fukaaru: ko ɓiyngel Ullundu keccel wiyetee noon.

Français: Chaton


Galle : Hoɗorde

Arabe: منزل
Français: Maison
Anglais: House


Gammbol : Joowre leydi juutnde toownde seeɗa nde nafoore mum woni falaade ilam haɗde ɗum naatde e koɗorɗe. Ina sooroo ilam gudde mbaɗee les mum mbele ndiyam jokka bolol mum, yimɓe, daabaaji e werlaaji ndewa dow mbaasa bookaade.

Français: Digue


Gartol : Geɗel e nder ɓinnde kuule halfinangel jibingol.
To bannge yimɓe, njogi-ɗen heen ko ɗiɗi-ɗiɗiije 23. Gorko e debbo njiidi 22 ɗii ɓe ceeri 23iire nde

Français: Chromosome


Gawri : Dental gabbe. Ina wona samme, maaro, makka, gemha, ndmiri....

Français: Céréales


Geenol : Les hoƴƴudu; ɓaawo daande.

Français: Arriere cou


Gerte : Puɗol demeteengol no feewi Senegaal e Nigeria, ngol ɓiɓɓe mum irotoo. So ɓenndii ɗesata ko ranwude , so feƴaama gabbe ɗee njalta, gurel cewngel boɗewel, mooftungel ñamri niinndi. Nebam ndefirteeɗam ɗam ina yalta e gerte. So ɗe cumaama e njaareendi ɗe ngonta gerte caafe, so caafe ɗee unaama haa ɗiggii ngonta tigidege. Ko tigidege ndefirtee maafe gerte.

Français: Arachide


Gertogal : Ndiwri njarli ndi neɗɗo heewi nehde. Woni teew mum woni ɓoccooɗe mum hay dara en ngoppaani. Won e gertooɗe ina nehee e ko wayi no isinaaji, tawa ko ɓoccinde an nehiraa, ɗee heen ko teew mum en tan.

Français: Poule


Gonngol : Ndeelam keelɗam njaltowam e yiitere

Français: larme


Heende : Kullel nanndugel e heende guurgel e ndiya.

Français: Tortue Marine


Henirde : Henirde: ko damel tokosel bañɗateengel e suudu walla huɓeer ngudditaa ngam henndu naata. {fenetre}

Français: Fenêtre
Anglais: Window


Henndu : Bifol (heewndu doole walla alaa) weɗoondu kaakurteeje. Ƴiiwoonde ko henndu heewndu doole.

Arabe: رياح
Espagnol: viento
Français: Vent
Anglais: Wind


Hinere : Tergal aadee walla kullel poofirteengal

Wolof: Bakkan
Français: Nez
Anglais: Nose


Hooñoldu : E farayse ko escargot, mballee en e firo moƴƴo

Français: Escargot


Hoore : (Janngiree hoore). Bannge e neɗɗo denndinɗo ko ɓuri heewde e ko aadee tinata e ɓanndu mun. Renndini gite, noppi, hinere, hunuko, moofti ngaanndi.
Kala ko ardii, ina heewi wiyeede hoyre.

Arabe: الرأس
Français: Tête
Anglais: Head


Hoƴƴundu : Hoƴƴundu : ko e hoore jeyaa , woni ko caggal ,ina waɗi koƴƴuli ceeɓɗi e ɗeppi.

Wolof: Cuukel
Français: Nuque


Hullaade : Taartin'de lowre galle, waɗirde ɗum tata, walla tugaaje cukkiniree kooce.

Français: Faire une cloture


Jammi : Lekki jaɓɓe

Français: Tamarinier


Jayngol : Tufnde nguleeki, haa waɗi lewlewndu.

Arabe: نار
Espagnol: Fuego
Français: Feu
Anglais: Fire


Joñde : Mooftude bannge

Français: Pousser quelque chose de coté


Joowre : Dental geɗe pawondirɗe e nokku. Leydi, njaareendi, gawri, ceenal e ko nanndi heen so yuppaama e werto fotngo tawa saraaka saakaaka, waɗat jowre.

Français: Tas


Junngo : Tergal jaggirteengal: Gila segene haa walabo

Arabe: يد
Espagnol: Mano
Wolof: Lokho
Français: Main
Français: Membre supérieur


Junngo : Tergal jaggirteengal: Gila segene haa walabo

Arabe: يد
Espagnol: Mano
Wolof: Lokho
Français: Main
Français: Membre supérieur


Juulde : Huccitde e joom mum, daroo deeƴa walla wona jaggude e koppi, ƴukkoo waɗa tiinde e leydi walla ko nanndi e ɗum, ina tara aayeeji, ina ñaagoo

Français: Prier
Anglais: To pray


Juwde : Yahde nder ndiyam tawa mutaani

Français: Patauger


Kawle : Yonta gulɗo, so ilam dartiima. Dabbunde rewata e kawle

Français: Automne


kaɗgol : Mbaydi gollal haɗde ndi.

Français: Empechement


Kosam : Ndeelam ndanejam ummotooɗam e aadee, daabaa walla kullel ɓesngel.

Arabe: حليب
Espagnol: Leche
Français: Lait
Anglais: Milk


Laalogal hoore : Ƴiyal kuurngal ngaanndi.

Français: Crane


Laawol : Cirfol walla diidol e leydi kolloondi to fayaa ( ummade e nokku fayde e nokku goɗɗo

Wolof: Yoon
Français: Chemin


Leeɓol : Geɗel gootel e sukundu.

Wolof: Karaw
Français: Cheveu
Anglais: Hair


Lekki : Puɗol gila ɗaɗi, foobre, cate haa baramlefi. So lekki waɗaama e jayngol suurkat huɓɓa. So lekki waɗaama e ndiyam heewi ko huymbude.

Français: Arbre
Anglais: Tree


Limre : Wowlaandu huwtorteendu ngam anndude ɗo eɓɓoore tolnii. Yeru: 25, ko ko limraa gootel gootel haa timmi 25.

Français: Nombre


Liwoongu : Kullel ndiyam mbelɗam, ɓanndu murlu waɗndu beɗi. Ñaamata ko kuɗooli puɗooji nder ndiyam ɗi.

Français: Le lamantin


Mahde : Ƴettude keccum ( ko wayi no ɓakke) , fonnda ɗu, fawondira ɗum, haa mbele daroo, tiiɗa, waasa yande, so yoorii.
Huɓeere ina mahee, mahiree ɓakke walla simoŋ.

Français: Bâtir


Mbabba : Kullel ngel aadee heewi huwtoraade e golle mum, so ina fera, walla kadi so ina rema. Kullel keewngel doole. Mbabba ina wona pooreewa. Mbabba ñaamata ko puɗol. Bojji walla gulaali mum mbiyetee ko kanaali. (Hii-hooŋ)
Mbabba hanat.

Arabe: حمار
Wolof: Mbaam
Français: Âne
Anglais: Donkey


Mbajju : Tekkere tekkunde suddorteende so neɗɗo jaangaama.

Français: Couverture


Mbaroodi taktakri : Kullel ladde bayngel no ullundu mwndu nii, ñaamata tan noon ko teew, heewi ko sonngude ko nannndi e lelli en, nayi ladde, bamɗi ladde, nde ñaama. Baaba oo, dewi ɗi e ɓikkon kon mumen keewi wondude no ɓesngu nii.

Français: Lion


Mettellu : Kullel tokosel, jiɗngel suukara, bayngel no ñuuñu nii. Ina hoɗa e waande, walla e ngaskon cewkon njuutkon. So eɗi njaha ɗi keewi ko waɗde gorwoccol. Wayi ko no ñuungel boɗewel ni

Français: Termite


Moosde : Jalde tawa seerndaani toni mum.
Mo weltii kala, so jalaaani haa hekkitii ne ina heewi moosde kam.

Français: Sourire


Naange :

Naange
Naange ko koodal moolanaangal, hakkundewal e nder yuɓɓo tagopeeje ngo wonu-ɗen ngon e muuɗum, inneteengo kadi yuɓɓo naangeyankeewo maa sato naangeyankeewo. E finaa-tawaaji men kañum e haala men, en wiʼay naange fuɗay bimmbi (puɗal naange) yiiloo haa kiikiiɗe si muta (mutal naange) kono tippude e gannde kese ɗen, naange sottataa hay nii e ɗaa, ko tagopeeje ɗen, e maanaa leydi men ndin, woni e sottude tawa enen hiɗen sikka ko naage ngen. Jooni ko honɗum senndindiri hoodere e tagofeere? Hoodere ko ɓanndu asamaan-yankeeru wulndu jaw, ko kañum rokkata hoore mum ndaygu (lumière) e nguleeki.

Tagofeere noon ko ɓanndu asamamaan-yankeeru ɓuuɓndu, niɓɓiɗndu, nokkooru ndaygu mum e hoodere ɓurnde ɓallaade ɗum.

Jooni ndutto-ɗen to naange nge, wolla hoodere men ñalawma nde. Naange nge, ina woɗɗi leydi men ndi fotde teemdere e capanɗe joyi milyoŋ km (150 0000 km), palal mbeɗu magge ko 1392000 km. E nge doga taaraade jiriyiringal ngal (la galaxie) 72000 km/h (waktu gooto) so en mbaɗtii ɗum e ɗemngal farayse, mbiyen : le soleil tourne autour du centre galactique à la vitesse de 72000 km/h. Nguleeki magge to hakkunde mbuuɗu ngu ko : 15100000 °C (degré).

Nguleeki to ceɓe magge ko: 5500 °C (degere). Geɗe shimiyankooje (chimique) gonɗe he naange ko: idraari, oksaari, heliyum e kemmbuuri (carbone). Naange nge; tagopeeje jeetayti (8) ina njiiloo taaraade ɗum, lewru ina yiiloo taaraade leydi, leydi ina yiiloo taaraade naange, naange ina yiiloo taaraade jiriyiringal, jiriyiriiɗe (galaxie) ina keewi; jiriyiringal fof ina moofti maa won hedde 300 milyaar hoodere, kala heen hoodere ko naange; hono no naange men nge nih. Ndeke en nganndii leydi men ndi wonani he winndere he so wonaa toɓɓel ndiyam e nder maayo geeƴ.
Ummaade e tufnde wikipedia

Français: Soleil


Nadorde : Hakkunde reedu e dote, les wuddu, dox dote, gila yeeso haa caggal.
So neɗɗo ina duhoo tuuba ko ɗoon heewi haɓɓude paftol mum.

Français: Taille


Ndamndi : Wordu mbeewa

Français: Bouc


Ndamndi : Ndamndi:ko jawdi neheteendi he wuro hene oora hine jofta ko gorol to bannge be'i .

Français: Bouc


Ndiyam : Ndeelam njareteeɗam, so aadee walla kulle ladde ɗomɗii

Français: Eau


Neene : Yummaa. Debbo jibinɗo ma oo noddirtee noon.Ombo jogii inde kono noddirtaa mo ko neene.

Français: Maman


Newre : Bannge e junngo keedtuɗo e tamannde. Bannge yeeso sammeere junngo

Français: Paume
Anglais: Palm


Ngaandi : Tergal mooftingal nder laalogal hoore. Kala ko neɗɗo walla kullel gonngel ina waɗa, fewjaa ko to ngaandi.

Français: Cerveau


Ngesa : Diŋiral jaajngal ɗo puɗi ndematee.
Yer: ngesa waalo, mballa jeeri

Wolof: Tooll
Français: Champs
Anglais: Field


Nguugu : Laacel gonngel les faasko, dow wuddere kottu.

Français: Clitoris


Ñiire : Ko neɗɗo walla kullel huwtortoo so yiɗii ŋatde. Ko ranwata nder hunuko

Wolof: Bëñ
Français: Dent
Anglais: Tooth


Ñiiwa : Kullel mawngel, juutngel hinere, keewngel doole. Ñiiwa ñaamata ko puɗe, heewi taweede ko e nder reedu Afrik haa fuɗnaange haa fayi worgo. Ina hirnaange Afrik kono nattii haawde. Ko ñiiwa woni maandel Kodduwaar. Ina tawee kadi Azii, alaa Orop e Amerik so wonaa tawa ko pernaaɗi.

Français: Elephant


O : Lomto teelal Tataɓo
Yeru: O arii, o yahat, o naw...

Arabe: هو
Wolof: Moom
Français: Lui, il, elle


Piindi : Ko puɗol jibinta hade mum wontude ñamateeri (gabbe, dene, butaali...).

Français: Fleur
Anglais: Flour


Poofirgal : Maandel toɓɓugel kollowel taroowo so yettiima ɗoon, daroto seeɗa, waasa joofde.

Français: Virgule
Anglais: Comma


Puɗal : Ummogol naange. So ina immaa e jamma ina fayaa e ñalawma, so naange wonii e feeñde, oon tuma ko puɗal wiyetee.

Français: Lever de soleil
Anglais: Sunrise


Rawaandu : Kullel ngel neɗɗo huutortoo ngam reende walla tintinde. Ina wiyee wonde ngeel kullel ɓuri wonde sehil neɗɗo. Ina reena ndammiri.

Français: Chien


Reende : Toppitaade huunde haa hisa.
Reende boobo hade gaañde hoore mum.

Arabe: رصد
Français: Garder


Remde : Hiifde ngesa ngam ɗooforde kuɗooli ɗi ngaawaaka ɗi.

Français: Cultiver


Renndude : Waɗde goomu, waɗde moɓɓulel; Yeru: Fedde amen ndee fof renndii ɗoo hannde.
Gooto waasde jeyde, jeyde e kuuɓal.

Wolof: Bokk
Français: Avoir en commun


Rotere : Bannge e ɓanndu mo neɗɗo jooɗortoo.

Français: Fesse


Sala : Leɗɗe cañaaɗe darnaaɗe e dow caaɗngol gila fonngo wooto haa woɗngo, ngam waawde taccude caaɗngol tawa juwaani, jolaani e laana, tawa neɗɗo oo yahri ko koyɗe mum.

Arabe: جسر
Français: Pont
Anglais: Bridge


sammeere : sammeere: ko gawri keendi mbaadiiji , ina waɗi ndaneeri e mboɗeei e purdi , paggiri e maaro ina mbaɗa sammeere,

Français: Epis


Sarde : Werlaade bang yoo bang

Français:


Saƴƴa : Ko ittetee e jawdi ngam ñawndude haaju.
Saƴƴa ɗanngal: ko timminta ɗanngal ngal e jawdi'

Français: Coût


Segene : Lare tiiɗɗe gonɗe e ceeɓeendi peɗeeli. Aadee ko ɗum ŋaaccirta

Wolof: We
Français: Ongle
Anglais: nail


Teppere : Bannge e koyngal keedoowo e leydi, so neɗɗo walla kullel ina yaɓɓa.

Wolof: Tëstën
Français: Talon


Tiinde : Bannge Dow e yeeso neɗɗo walla.kullel

Français: Front
Anglais: Front


Too : Nokku ɓurɗo taariindi ɓadiindi woɗɗude. Wonaa ɗoo fof, ko too.

Français: Là-bas


Ullundu : Kullel nanndowel e barogel taktakel, so ina woya ŋeewat, ina nehee e nder galle, ina wuura ladde.Ñaamata ko gertooɗe en, pooli en kono yaawri fof ko doombru

Français: Chat


Waande : Joowre leydi mahiinde, ɗo mettelli wallañuuƴi mbaɗi hoɗorde mumen.

Français: Termitière


Werlaa : Oto walla kadi mobel. Kuwtorgal lomtotoongal daabaa, jolnoowal yimɓe walla gollorɗe goɗɗe, mbele ɓosnude ɗum en ko yaawi tawa eɓe ɓuri heewde.

Français: Voiture
Anglais: Car


Wowru : Kuwtorgal looweteengal gawri mbele sokkude

Arabe: هاون
Espagnol: Mortero
Français: Mortier


Yahdu : Yaɓɓude gootal suuta nawa gonngal ngal yeeso yaɓɓa, ngam ɓosde

Wolof: Dokh
Français: Marche


Yuɓɓo : Dental terɗe dentuɗe ballondirooje ngm yuɓɓinde gollal walla golle keeriiɗe

Français: Système


Ɓirde : Siiɓtaade, fooɗde ndeelam haa yalta e huunde waynde no enndu nii.

Wolof: Ratt
Français: Traire


Ɓohe : Ɓiɗɗo ɓokki.
Ñamri lammundi, oolndi seeɗa, waɗndi gaaluɗe tiiɗɗe. Ñamri wayata ko conndi ɓaakinoondi yoordundi e gaaraaji kam e gaaluɗe mum. Lekki mum wiyetee ko ɓokki.

Français: Pin de singe


Ɗakkudi : Nguru mboɗeewu, walla ɓaleewu ngu les ñiiƴe les walla dow ñiiƴe dow.
So neɗɗo tuppiima ko ngam goobde ɗakkudi mum.

Français: Gencive


Ɗeelaa : Sonndu ƴoƴndu

Français: Corbeau


Ɗo : Maandel nokku ɓadiiɗo, Taariindi ɓadiindi,

Français: ici


Ƴakkude : Moññirde ñaamde ñiiƴe e nder hunuko mum, mbele waade ɗum moɗde, walla mozde mbeleendi ngonndi heen ndii.

Français: Mâcher


Ƴoolde : Enndu wonndu e fuɗde. Enndu tokosuru

Français: Sein de jeune fille