Innde renndinnde

Firo

Innde renndaande.
Yeru: Puccu; ko puci fof njeyi ndee innde, wonaa puccu am tan, walla puccu Siree wiyetee noon.

aafannde : Gollal aafde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni aafannde

aafooɓe : Ɓeen wonɓe e aafde ɓee.

aafɓe : Ɓeen waɗɓe gollal aafde haa ngayni ɓee.

Aaludere : Abbere tiiɗnde heewnde wonde e ñamri, kaaɗdi fawoo heen, nguru ara huura fof.
Yeru: aaludere yaaɓre, aaludere murtoonde
Kala ko nanndi e ɗum hay so wonaa ñamri ina wiyee aaludere. Yeru: Aaludere yiitere ko ko nanndi e foɗɗere woni e hakkunde yitere

aamɓe : Ɓeen waɗɓe gollal aamdehaa ngayni ɓee.

aawannde : Gollal aawde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni aawannde

aawooɓe : Ɓeen wonɓe e aawde ɓee.

aawɓe : Ɓeen waɗɓe gollal aawdehaa ngayni ɓee.

Aaɓnde : Ñalawma mo leƴƴi keewɗi nanondiri yo won ñande fuɗɗorde golle. Mawbaare rewi heen, Dewo hoore biir adiitii ɗum.
Ñalɗi jeeɗiɗi timmata yontere

Abbere : Geɗel e wutaandu, unee ɗiggaani wonta ceŋle, ɗigga wonta conndi. Aawee fuɗa gawƴal walla lekki.

Français: Graine

accooɓe : Ɓeen wonɓe e accude ɓee.

accuɓe : Ɓeen waɗɓe gollal accudehaa ngayni ɓee.

addooɓe : Ɓeen wonɓe e addude ɓee.

adduɓe : Ɓeen waɗɓe gollal addude haa ngayni ɓee.

Afo : Afo: ko neɗɗo, woni ɓiɗɗo mo jiɗnaaɓe mum ngadii dañde, ( dikkaade)

Français: Aîné

Aga : Gaynaako baali

Français: Berger de moutons

ahooɓe : Ɓeen wonɓe e ahde ɓee.

ahɓe : Ɓeen waɗɓe gollal ahdehaa ngayni ɓee.

Aljanna : Aljanna : ko nguurndam mblɗam , Gellaay wi'i aljanna welii nanooɓe yahnooɓe ngartaani,

Allaadu : Geɗe tekkuɗe puɗooje e koye kulle. Heewi fuɗde ko sara noppi ɗii, Kulle ɗe ina kuwtoroo ɗum so ina kaɓa

Alluwal : Ŋaro janngirteengo. Mbeɗu yaajngu ngu almuudo jogotoo, winnda heen binndanɗe mum. E ngal ɓaggee e ɓalal almudɓe kuccita heen. Almuudo ina jogoo ngal e juuuɗe mum.

Arabe: لوحة
Espagnol: tablero
Wolof: Allouwe
Anglais: Board

Almaami : Gardiiɗo Senngo juulooɓe

amooɓe : Ɓeen wonɓe e amde ɓee.

amɓe : Ɓeen waɗɓe gollal amdehaa ngayni ɓee.

Annde : Lehel peewniraagel ɓakke hono no loonde feewnirtee nii, tawa nafoore mum ko waɗde heen cuuraay

annduɓe : Ɓeen waɗɓe gollal anndude haa ngayni ɓee.

arooɓe : Ɓeen wonɓe e arde ɓee.

arɓe : Ɓeen waɗɓe gollal arde haa ngayni ɓee.

asooɓe : Ɓeen wonɓe e asde ɓee.

asɓe : Ɓeen waɗɓe gollal asde haa ngayni ɓee.

Awo : Jiilogol ko woni nder ndiyam

aynooɓe : Ɓeen wonɓe e aynude ɓee.

aynuɓe : Ɓeen waɗɓe gollal aynude haa ngayni ɓee.

Aɗɗere : Ɓoodde kuudi

Baaba : Gorko jom ɓiɗɗo walla ɓiɓɓe

Français: Papa

Baafal : Alluwal baɗeteengal e damal ngam uddude

Français: Porte
Anglais: Door

Baagal : Nokku tellinteeɗo nder woyndu, ƴooga ndiyam, sefee ƴeeŋtinee mbele ndiyam ɗam huwtoree

Baajol : Won e barooɗe laadooje

Baalboruwal : Puɗol ngol keltine mum keewi waɗireede coccorɗe.
fotaani e lekki toowki, kono kadi ɓuri deenerol toowde. Saltat no boru nii. ina nanndi e boru no feewi.

baccirgal : Kuwtorgal gollal baccude

baccirɗe : Kuwtorde gollal baccude

baccoowo : Oon gonɗo e baccude oo.

baccooɓe : Ɓeen wonɓe e baccude ɓee.

baccugol : Mbaydi gollal baccude ndi.

baccuɓe : Ɓeen waɗɓe gollal baccudehaa ngayni ɓee.

baccuɗo : Oon baɗɗo gollal baccude haa gayni oo.

Bagi : Dental ɓinɗe to bannge ɓanndu
Nguru wayata ko dental ɓinɗe, ina waawi nanngireede no dental ɓinɗe nii.
Tekkere yaajnde waawngo waɗteede no leppi. So comcol kesol ina ñootee, heewi taƴeede ko e bagi

Balamaaje : Deenerol nanndungol e ñippe. Ko ngol posone wonande jawdi

Baltirgal : Ɗo ndiyam waltirta. Ɗo ndiyam ndeeliɗam rewata haa yuppoyoo nannge goɗɗo.

Français: Goutiere

Baraade : Catalel tokosel baɗirteengel ataaye

Baramlefol : Werto saltoongo e gawƴal walla lekki. So catal walle gawƴal fertaama wontata tan ko leggal ɗaatngal

Barme : Kuwtorgal defirteengal.

Wolof: Cin / Tchine
Français: Marmite

Batayse : Sewsewo baɗdeteeɗo e ndefu, puɗol ngol goobu mum abbotoo e folmaat pooynuɗo. Abbotoo ko e paraas kono ɓuri hoyde.

Bawwaami : Lekki njaajki baramlefi, ki toowataa no feewi. Baramlefi ɗi mbayata ko no kelooji nii. So ki helaama, soppaama walla kadi siraama ko ko nanndi e kosam yaltata heen

Baɗal : Gollal. Gollal kollowal ko woni e waɗeede, ko waɗaa walla ko fayi waɗeede.
Konngol ngol alaa baɗal heewaani faamnaade.

Baɗo : Neɗɗo, kullel walla huunde waɗnde ko waɗaa, waɗano walla ko fayi waɗeede ko.

Bedek : Njamndi ndaneeri seeɗa, njaawndi taayde. Endi huwtoree ngam ɗakkondirde jamɗe

Bedol : Saawdu ɓiɗɗo nder reedu ndammiri. So ɓinngel ngel yaltii ko kañum rewata heen

bewɓe : Ɓeen waɗɓe gollal bewdehaa ngayni ɓee.

bewɗo : Oon baɗɗo gollal bewde haa gayni oo.

Bifal : Dumunna e nder hitaande,. Nde henndu nanndundu jokkondiri ko ina wona lebbi tati. Yeru: dabbunde ko sahaa jaangol, ceeɗu sahaa nde seeɗtee.Bife nay ɗee ngoni, e deggondiral: ceeɗu, ndunngu, kawle e dabbunde.

Boy : Rawaandu ladde

boygol : Mbaydi gollal boyde ndi.

boyoowo : Oon gonɗo e boyde oo.

boyooɓe : Ɓeen wonɓe e boyde ɓee.

boyɓe : Ɓeen waɗɓe gollal boydehaa ngayni ɓee.

boyɗo : Oon baɗɗo gollal boyde haa gayni oo.

Buhal : Bannge e koyngal hakkunde rotere e hofru

Wolof: Pooƴ
Français: Cuisse
Anglais: Thigh

Bunaa : Liɗɗi joorɗi

Burugal : Leggal portingal ngal calkon ɗiɗon paalaa e ceɓal ɓurngal ɓuttiɗde ngal. Oon bannge e gallaaɗi mum so lommbaama e e kosam wonii e yiileede, yiilireede newe juuɗe ɗiɗi ɗee fof, ɗum wonata.e wurwude kosam renndina ɗum haa ɗaata.

Buudere : Dennde nde kaaɗdi mboɗeeri tawi wonaa dennde kaali.

buujannde : Gollal buujde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni buujannde

buujanɗe : Keewal buujannde

buujoowo : Oon gonɗo e buujde oo.

buujooɓe : Ɓeen wonɓe e buujde ɓee.

buujɓe : Ɓeen waɗɓe gollal buujdehaa ngayni ɓee.

buujɗo : Oon baɗɗo gollal buujde haa gayni oo.

Caanngol : Maayel tokosel, caltuɗe maayo.

Français: Bras de fleuve
Anglais: A small river

caggal : Gollal saggude ngal.

cagganɗe : Keewal saggannde

cagge : Keewal caggal

caggoowo : Oon gonɗo e saggude oo.

cagguɗo : Oon baɗɗo gollal saggude haa gayni oo.

Cawgu : Nguru

ceekanɗe : Keewal seekannde

ceekirgal : Kuwtorgal ceekoowo

ceekirɗe : Kuwtorde seekooɓe

ceekoowo : Oon gonɗo e seekde oo.

ceekɗo : Oon baɗɗo gollal seekde haa gayni oo.

Cekkiri : Cekkiri ko ndoondi kawƴe

cekoowo : Oon gonɗo e sekde oo.

cekɗo : Oon baɗɗo gollal sekde haa gayni oo.

Cellal : Ɗo alaa ñaw.

celoowo : Oon gonɗo e selde oo.

celɗo : Oon baɗɗo gollal selde haa gayni oo.

Cewngu : Kullel nanndungel e ullundu, ina waɗi ñaaba-ñaabe, ngel jeyaa ko e kulle ɓurɗe yaawde dogdu, kono dogdu mum juutataa.

Ceŋle : Keltine gabbe

Ciilal : Ndiwri ɓaleeri mawndi seeɓndi yiitere. Ciilal yaawri cofel. Ina heewi ñaamde kullmaayɗe e ladde.

Ciimtol : Denndaanngal ko yeewtanoo winndaa e nokku gooto, waɗaa no deftere nii

cilanɗe : Keewal silannde

ciloowo : Oon gonɗo e silde oo.

Ciluki : Lekki toowooki, mbaramlefon tokoson eki waɗa giye jadde

cilɗo : Oon baɗɗo gollal silde haa gayni oo.

Cinndel : Bakanel noddirgel

cokiiɗo : Oon gonɗo e sokaade oo.

cokorgal : Kuwtorgal cokiiɗo

cokorɗe : Kuwtorde sokiiɓe

cokotooɗo : Oon baɗɗo gollal sokaade haa gayni oo.

colanɗe : Keewal solannde

colirgal : Kuwtorgal gollal solde

colirɗe : Kuwtorde gollal solde

coloowo : Oon gonɗo e solde oo.

colɗo : Oon baɗɗo gollal solde haa gayni oo.

Comcol : Tekkere huuroore ɓanndu

Corol : Diidol maantangol peccungol mbeɗu e hakkunde

Français: Diamètre

cummbanɗe : Keewal summbannde

cummboowo : Oon gonɗo e summbude oo.

cummbuɗo : Oon baɗɗo gollal summbude haa gayni oo.

cuyanɗe : Keewal suyannde

cuyoowo : Oon gonɗo e suyde oo.

cuyɗo : Oon baɗɗo gollal suyde haa gayni oo.

Daago : Leeso sañiraango baramlefi huɗo, haa waawi werteede mbele yimɓe ina njooɗoo walla leloo heen

Daande : Tergal gonngal hakkunde hoore e becce.

Wolof: Baad
Français: Cou
Anglais: Neck

Daga :

Dahaa : Ndeelam peewnaɗam ina winndiree, heewi ko ɓawlude.
Kuɗol suwete heen, winndiree e alluwal

dahoowo : Oon gonɗo e dahde oo.

dahooɓe : Ɓeen wonɓe e dahde ɓee.

dahɓe : Ɓeen waɗɓe gollal dahdehaa ngayni ɓee.

dahɗo : Oon baɗɗo gollal dahde haa gayni oo.

dalƴannde : Gollal dalƴude baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni dalƴannde

dalƴanɗe : Keewal dalƴannde

Dalƴo : Dillugol ndeelam

dalƴoowo : Oon gonɗo e dalƴude oo.

dalƴooɓe : Ɓeen wonɓe e dalƴude ɓee.

dalƴugol : Mbaydi gollal dalƴude ndi.

dalƴuli : Mbaydiiji gollal dalƴude ɗi.

dalƴuɓe : Ɓeen waɗɓe gollal dalƴudehaa ngayni ɓee.

dalƴuɗo : Oon baɗɗo gollal dalƴude haa gayni oo.

Darto-ɓeram : Dartogol ɓernde haa joomum faɗɗoo. So yaawaaka e joomum tan saŋkoto. Nde ɓernde dartii fof, juutataa joomum waynoo.
Ko ɗum heɓtotoo yimɓe jooni ina heewi.

Français: Arrêt cardiaque

debboowo : Oon gonɗo e debbude oo.

debbooɓe : Ɓeen wonɓe e debbude ɓee.

Français:
Anglais:

Deedaaɗo : Ɓiɗɗo mo jibinaaka e dewgal kumangal e diine lislaam.

Français: Enfant naturel

deeloowo : Oon gonɗo e deelde oo.

deelooɓe : Ɓeen wonɓe e deelde ɓee.

deelɓe : Ɓeen waɗɓe gollal deeldehaa ngayni ɓee.

deelɗo : Oon baɗɗo gollal deelde haa gayni oo.

defoowo : Oon gonɗo e defde oo.

defooɓe : Ɓeen wonɓe e defde ɓee.

Deftere : Dental ɗereeji binndaaɗi denndinaaɗi

Arabe: كتاب
Français: Livre
Anglais: Book

defɓe : Ɓeen waɗɓe gollal defdehaa ngayni ɓee.

defɗo : Oon baɗɗo gollal defde haa gayni oo.

Dennde : Ɓiɓɓe deenerol bayɗe no paali ni, nder faandu ndu waɗa poɗɗe e kaaɗdi

Dewo : Ñande juulal juma wonande rewɓe e nulaaɗo Iisaa

deƴƴoowo : Oon gonɗo e deƴƴude oo.

deƴƴooɓe : Ɓeen wonɓe e deƴƴude ɓee.

deƴƴuɓe : Ɓeen waɗɓe gollal deƴƴude haa ngayni ɓee.

deƴƴuɗo : Oon baɗɗo gollal deƴƴude haa gayni oo.

diidoowo : Oon gonɗo e diidde oo.

diidooɓe : Ɓeen wonɓe e diidde ɓee.

diidɓe : Ɓeen waɗɓe gollal diiddehaa ngayni ɓee.

diidɗo : Oon baɗɗo gollal diidde haa gayni oo.

diiɗoowo : Oon gonɗo e riiɗde oo.

diiɗɗo : Oon baɗɗo gollal riiɗde haa gayni oo.

Docotal : Leggal puɗɗingal huɓɓude, roytaani.

Dognoowo : Jiiltoowo, ɗowoowo werlaa, abiyoŋ, laana ndiwoowa, laana leydi.....
Keedɗo yeeso ina haylita, jagguɗo e ŋaaŋol oo. Kaŋko waawi rewnude laana makko laawol.

Doobal : Doobal : Ko ndiwri mawndi , koyɗe juutɗe e ndi heewi wonde e sara ndiyam ,ko wayino ilam e beeli ekn.

Doombru : Kullel tokosel, koɗowel e nder gasɗe, gonowel ɗo gawri heewi taweede. Ullundu yaawri ɗum.

doondoowo : Oon gonɗo e roondde oo.

doondɗo : Oon baɗɗo gollal roondde haa gayni oo.

Duballeewi : Lekki....

Dunndu : Nokku ɗo leɗɗe cukkuɗe

Français: Forêt

Duppe : Mburu
Conndi, njiiɓaandi, duppaa haa wayi no hettere. Heewɓe ina ñaama subaka, mbaɗda e ataaya walla kafe. Ina waɗdee e teew. Inndd nde ummorii en ko fulɓe niger.

Durngol : ÑAAMDU NDUROORI
Yeru:
huɗo hecco, lekɗe, rakkal,

Duɗal : Nokku janngeteeɗo

Eda : Nagge ladde. Ɗe keewi kannje fof ko ɓawlude

Elal : Heltinnde leggal ngal njuuteendi mum maa won meeteer, ɗaminangal waɗeede e jayngol

Elo : Kullel nanndungel e mboddi, kono vuri zum famɗude. Ina waawi lummbaade. Taƴtude ɗum maayo wayi ko no mehre ni.

Enndu : Tergal ngal walla kulle dewe kuutortoo ngam muyninde ɓikkon mumen

Wolof: Ween
Anglais: Breast

Eño : Werto udditaango, haa waya ko no ko ko hippitaa ɗacciraa noon uddaaka.
Soppannde njinndaangu e leydi ngam weeɓnande luwoowo.

Faandu : Huunde wuttiinde, wutte ina waɗa faandu, henndu nder ndiyam waɗata ko faandu faya dow ngam suppitaade.
So luwoowo ñiɓii luwgal mum e eño, ittii, ɗaccata ɗoon ko faandu.

Faaɓru : Faaɓru: ko kullel guurngel nder ndiyam kono wanaa liingu ,ina waɗi koyɗe nayi,ina ŋaaka jemma,so ina yaha diwdiwnat.

Français: Grenouille

Fannu : Bannge keeriiɗo

Fawre : Donngal. Golle tiiɗɗe mettuɗe waɗde kono potɗe waɗeede alaa e sago. Mette ɗe alaa e sago muusee.

Français: Taches
Anglais: obligation

Fayannde : Ñamri ndi rottaaka taw.

Faɗo : Ɓoornateeri teppere kuwtorteendi mbele reen'de nde e gaañanɗe walla nguleeki

Arabe: حذاء
Wolof: Dalleu

Fecitere : Leɗɗe daɓɓe peecaaɗe ngam huɓɓude ɗe.

Feggere : Feggere: ko njamndi gal walla kaŋŋe, Baylo haynta, tafa hofa haa yooɗa, waɗatee ko e feɗeendu.

Français: Bague
Anglais: Finger ring

fenndannde : Gollal fenndude baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni fenndannde

fenndooɓe : Ɓeen wonɓe e fenndude ɓee.

fennduɓe : Ɓeen waɗɓe gollal fenndudehaa ngayni ɓee.

Fetel : Kuwtorgal daddoowo, pettowal yaltina kural. So kural yanii e ko raddetee ko, barmina walla wara ɗum

fettannde : Gollal fettude baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni fettannde

fettooɓe : Ɓeen wonɓe e fettude ɓee.

fettuɓe : Ɓeen waɗɓe gollal fettudehaa ngayni ɓee.

Feɗeendu : Joofirde sammeere junngo. Kañum jaggirtee, yomnortee

Wolof: Baaraam
Français: Doigt
Anglais: Finger

fiyannde : Gollal fiyde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni fiyannde

Français: Détonnation

fiyooɓe : Ɓeen wonɓe e fiyde ɓee.

fiyɓe : Ɓeen waɗɓe gollal fiyde haa ngayni ɓee.

focco : Focco: ko goppe ndiwri (kuudi ndiwri)

Français: Fiante

fodannde : Gollal fodde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni fodannde

fodooɓe : Ɓeen wonɓe e fodde ɓee.

fodɓe : Ɓeen waɗɓe gollal foddehaa ngayni ɓee.

Follere : Haako lammuko ko ɓiɓɓe mum mbiyetee koobi, eɗi ngojja, eɗi keddo mbaano pooynuɗo.

Français:

Foloŋtoŋru : Jokkere hakkunde walabo e sammeere junngo

Fonngo : Keerol maayo toowngol. So a ummiima ɗoon aɗa fayi maayo, a jippotaako, a yanat e ndiyam.
Sukaaɓe ina keewi diwde pawle, mbaɗa cowtiiji

Foobre : Tergal lekki tammbingal lekki kii fof. Tergal ngal ɗoo ɓuri heewde yaajde, ko kañum kadi takkotoo e leydi

Arabe: جِذْع
Français: Tronc

Foondu : Ndiwri wayndi no maiyaama en, uuga,...

Fooyre : Geɗel lewñowel. Duɗal jayngol ina wiyee fooyre, ina seŋoo e ɓoggi kuɓɓam lewña tawa wulaani no feewi

Fowru : Kullel ladde ɗesngel abbaade seeɗa e rawaandu. So ina yaha wayata ko no laƴat nii. Yaawaano dogdu, kono so yiɗii sonngude rewat haa nde sonngi fof. Sahaa wayata ko no jalat nii. Ko rewru heewi ardaade coggal. Koyɗe yeeso ɗe ɓuri juutde e koyɗe caggal ɗe.

Français: Hyène

Foɗɗere : Gootel e ''gabbe'' ɓeppe gonooje e nder dene. Ko heewi e ko ñawɗo tottetee yo yar walla yo muccu, wiyetee ko poɗɗe. Ina muccee, waɗee e ndiyam fasa walla waɗee e hunuko ndiyam rewnee heen tan riŋkee.Jaga baɗeteeɗo e haako o, ko poɗɗe unaaɗe, jerwaaɗe waɗirtee

FUKAARU : Fukaaru: ko ɓiyngel Ullundu keccel wiyetee noon.

Français: Chaton

Fuurno : Nokku baɗɗo mbeɗu ɗo ƴulɓe jayngol mbaɗetee ko wulnirtee koo fawee heen. Mbeɗu ngu ina fawii e dow jooɗorde, hakkunde mbeɗu ngu e jooɗorde nde, ɗoon henndu naatirta wuurtee arda ƴulɓe ɗe les, wutta ɗe, boyna ɗe.

gaafanɗe : Keewal aafannde

gaafirgal : Kuwtorgal gollal aafde

gaafirɗe : Kuwtorde gollal aafde

gaafoowo : Oon gonɗo e aafde oo.

gaafɗo : Oon baɗɗo gollal aafde haa gayni oo.

gaamɗo : Oon baɗɗo gollal aamde haa gayni oo.

Gaarpeƴol : Ffff

gaawanɗe : Keewal aawannde

gaawoowo : Oon gonɗo e aawde oo.

gaawɗo : Oon baɗɗo gollal aawde haa gayni oo.

gaccoowo : Oon gonɗo e accude oo.

Gaccungol : Saakiri kuwtorteeɗo mbele rimndude geɗe (ñaayko, huɗo, gawƴe...) e daabaa.

gaccuɗo : Oon baɗɗo gollal accude haa gayni oo.

gaddoowo : Oon gonɗo e addude oo.

gaddugol : Mbaydi gollal addude ndi.

gadduli : Mbaydiiji gollal addude ɗi.

gadduɗo : Oon baɗɗo gollal addude haa gayni oo.

Gafakke : Saawdu gawri loggeteendu e hoore puccu ngam ñamminde.

gahoowo : Oon gonɗo e ahde oo.

gahɗo : Oon baɗɗo gollal ahde haa gayni oo.

Gajoo : Ñeeñal lummbogol tawa bannge yeeso o fof ko dow woni, joomum waya no gajjiiɗo e dow ndiyam ɗam nii

Galle : Hoɗorde

Arabe: منزل
Français: Maison
Anglais: House

Gammbol : Joowre leydi juutnde toownde seeɗa nde nafoore mum woni falaade ilam haɗde ɗum naatde e koɗorɗe. Ina sooroo ilam gudde mbaɗee les mum mbele ndiyam jokka bolol mum, yimɓe, daabaaji e werlaaji ndewa dow mbaasa bookaade.

Français: Digue

Gammbu : Galle puccu

gamoowo : Oon gonɗo e amde oo.

gamɗo : Oon baɗɗo gollal amde haa gayni oo.

ganndal : Gollal anndude ngal.

gannde : Keewal ganndal

gannduɗo : Oon baɗɗo gollal anndude haa gayni oo.

garal : Gollal arde ngal.

gare : Keewal garal

gargol : Mbaydi gollal arde ndi.

garoowo : Oon gonɗo e arde oo.

Gartol : Geɗel e nder ɓinnde kuule halfinangel jibingol.
To bannge yimɓe, njogi-ɗen heen ko ɗiɗi-ɗiɗiije 23. Gorko e debbo njiidi 22 ɗii ɓe ceeri 23iire nde

Français: Chromosome

garɗo : Oon baɗɗo gollal arde haa gayni oo.

gasirgal : Kuwtorgal gasoowo

gasirɗe : Kuwtorde asooɓe

gasoowo : Oon gonɗo e asde oo.

gasɗo : Oon baɗɗo gollal asde haa gayni oo.

Gatal : Ndaɗɗudi. Ko weertetee e leydi, jooɗee e dow mum.
Yeru: daago,

Gawri : Dental gabbe. Ina wona samme, maaro, makka, gemha, ndmiri....

Français: Céréales

Gawƴal : Leggal daringal tammbingal sammeere ko wayi no samme, makka, suukara....., baramlefi ina ceŋii heen.
Gawƴal suukara walla samme ina fiicee, kaaɗdi ndii ƴakkee.

Gaynaako : Deenoowo, kalfinaaɗo ndammiri

gaynoowo : Oon gonɗo e aynude oo.

gaynuɗo : Oon baɗɗo gollal aynude haa gayni oo.

Geenol : Les hoƴƴudu; ɓaawo daande.

Français: Arriere cou

Gerte : Puɗol demeteengol no feewi Senegaal e Nigeria, ngol ɓiɓɓe mum irotoo. So ɓenndii ɗesata ko ranwude , so feƴaama gabbe ɗee njalta, gurel cewngel boɗewel, mooftungel ñamri niinndi. Nebam ndefirteeɗam ɗam ina yalta e gerte. So ɗe cumaama e njaareendi ɗe ngonta gerte caafe, so caafe ɗee unaama haa ɗiggii ngonta tigidege. Ko tigidege ndefirtee maafe gerte.

Français: Arachide

Gertogal : Ndiwri njarli ndi neɗɗo heewi nehde. Woni teew mum woni ɓoccooɗe mum hay dara en ngoppaani. Won e gertooɗe ina nehee e ko wayi no isinaaji, tawa ko ɓoccinde an nehiraa, ɗee heen ko teew mum en tan.

Français: Poule

Giccal : Liingu maayo welngo sewngu ngu njuuteendi mum abbotoo e 20 cm. E ngu nannda e 'yaaybooy' to maayo haaɗngo to.

giddannde : Gollal giddude baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni giddannde

giddanɗe : Keewal giddannde

giddoowo : Oon gonɗo e giddude oo.

giddooɓe : Ɓeen wonɓe e giddude ɓee.

gidduɓe : Ɓeen waɗɓe gollal giddudehaa ngayni ɓee.

gidduɗo : Oon baɗɗo gollal giddude haa gayni oo.

Gijile :

giroowo : Oon gonɗo e irde oo.

girɗo : Oon baɗɗo gollal irde haa gayni oo.

Goddol : Tergal juutngal jokkondirngal hunuko e kuuse. So huunde moɗaama rewnaa ko e goddol, yortinoyaa e kuuse.

Gonngol : Ndeelam keelɗam njaltowam e yiitere

Français: larme

gooranɗe : Keewal oorannde

gooroowo : Oon gonɗo e oorde oo.

goorɗo : Oon baɗɗo gollal oorde haa gayni oo.

Gosi : Ñiiri peewniraandi ceŋle (walle gabbe timmuɗe) laawaaɗe e ndiyam pasɗam. Ina heewi ɓeydeede kosam, suukara walla lamɗam

Gufol : Wutte wutaandu

gummiiɗo : Oon mo gollal ummaade waɗaa e dow mum oo.

gummotooɗo : Oon gonɗo e ummaade oo.

Haaju : Golle potɗe waɗeede ɗe cuwaa taw waɗeede

Haako : Baramlefi lekki walla deenerol

Haaktere : Ndeelam njaltowam e hunuko tawa ko goddol walla jofe too ummii.

Haala : Konnguɗi jaltuɗi e hunuko.
Ko neɗɗo walla seko kaalata.

Hakkille : Bannge hoore nano walla ñaamo, denndinɗo nofru e taariindi mum.

haɗooɓe : Ɓeen wonɓe e haɗde ɓee.

haɗɓe : Ɓeen waɗɓe gollal haɗdehaa ngayni ɓee.

Hebee : Colel baawngel bonnude gese

Heende : Kullel nanndugel e heende guurgel e ndiya.

Français: Tortue Marine

Heeñere : Heeñere: kala ko waɗi teewu e ƴiiƴam ena waɗi heeñere

helannde : Gollal helde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni helannde

helooɓe : Ɓeen wonɓe e helde ɓee.

helɓe : Ɓeen waɗɓe gollal helde haa ngayni ɓee.

Henndu : Bifol (heewndu doole walla alaa) weɗoondu kaakurteeje. Ƴiiwoonde ko henndu heewndu doole.

Arabe: رياح
Espagnol: viento
Français: Vent
Anglais: Wind

Hiisel : Huɗo uurko seeɗe nannduko e maaro. Hakkunde ɗaɗi ɗi e baramlefi ɗi ko nanndi e aaludere ina ɗoon, ina huutoree e peewnugol cuuraay.

Hijde : Wullude walla woyde no ndamndi ni, so endi ƴama mbeewa, so ndi yiɗii wondude e mum.

Hinere : Tergal aadee walla kullel poofirteengal

Wolof: Bakkan
Français: Nez
Anglais: Nose

Hofru : Jokkere hakkunde koyngal. Koppi tuggotoo e leydi so neɗɗo diƴtiima.

Wolof: Oom

Hojom : Tuma pillotooɗo laabi 60 nder waktu. Tuma gabbotooɗo e darnde tummunde e njuulu.
Ina abboo e taaɓanɗe 80, heñaaka, daagaaka.

Holsere : Ko jawdi ndariindi waɗata kolce, kulle lakde e kulle wuro.

Hooñoldu : E farayse ko escargot, mballee en e firo moƴƴo

Français: Escargot

Hoore : (Janngiree hoore). Bannge e neɗɗo denndinɗo ko ɓuri heewde e ko aadee tinata e ɓanndu mun. Renndini gite, noppi, hinere, hunuko, moofti ngaanndi.
Kala ko ardii, ina heewi wiyeede hoyre.

Arabe: الرأس
Français: Tête
Anglais: Head

Hoore : Ñande rewnde e mawnde, Leƴƴi keewɗi ina nanondiri ko ñalawma fooftere kam e Dewo

hoorooɓe : Ɓeen wonɓe e hoorde ɓee.

hoorɓe : Ɓeen waɗɓe gollal hoordehaa ngayni ɓee.

Hootonnde : Ko loggetee e nofuru sabu ɗum yooɗde

Horde : Dennde yoornde nde kaaɗdi mum ittaa, sehaa haa waawa huwtoreede no ñeɗude nii walla bool nii.

Horde : Kuwtorgal ñeɗirteengal. Ndeen ko ɓiɓɓe deeneeri bayɗi no paali nii tawa ina waɗi wuddu juutndu, so ɗe njoorii, ɗe peecee e hakkunde, kaaɗdi ndi ɗuggitee, heefee, wonii kore ɗiɗi ndañaama.
Kore keewi ñeɗireede kosam walla tufam.

Hormere : Hormere: ko wutaandu makka (mbammbaari) hoɓaandu haa laaɓi , gabbe ɗe ngittaa haa laaɓi.

Hoƴƴundu : Bannge caggal hoore, dow daande ɗo.

Hoƴƴundu : Hoƴƴundu : ko e hoore jeyaa , woni ko caggal ,ina waɗi koƴƴuli ceeɓɗi e ɗeppi.

Wolof: Cuukel
Français: Nuque

Hunuko : Tergal kaalirteengal, ñaamirteengal

Huɓeere : Mahateeri wonndi bannge mum, mbaɗndi cuuɗi, ndi nder mum waawi hoɗeede

Innde : Kala ko toɗɗii neɗɗo, kullel, huunde wall nokku haa anndaa.
Innde heeriinde woni innde hettaande walla inniraande.
Innde renndinnde woni innde huuɓtidinnde kala ko nde toɗɗii.

irooɓe : Ɓeen wonɓe e irde ɓee.

irɓe : Ɓeen waɗɓe gollal irde haa ngayni ɓee.

Jaaɓe. : Jaaɓe ko: ɓiɗɓe lekɗe ,potte boɗeeje belɗe ,cewɗe,lekki mum ina waɗi gi'e (giye)

Jabbere : Tuna nde waalo woni e aaweede. So ndunngu ɓennii haa ilam ruuɗtiima, leydi ndi sojjii, remooɓe ƴetta jinndaaɗi, luuɗe e aawdi mumen tiindoo gese, worɓe ina njabba, rewɓe ina luwa, ɓeya ngaawa, sukaaɓe ina mbekka. Oon tuma woni jabbere waalo.

Jafjafre : Ƴiiwoonde arnde subaka law.

jahoowo : Oon gonɗo e yahde oo.

jahɗo : Oon baɗɗo gollal yahde haa gayni oo.

Jalo : Kuwtorgal demirteengal

Jam : Deeƴre. So fitina woodaani

Jammbere : Kuwtorgal coppirteengal leɗɗe. Lawɓe keewi huwtoraade ngal. Ko ɓooldu raɓɓuru, tiiɗndu ndu hoore murlere, njamndi tiŋkiɗndi mbelndi ina seŋaa e hoore nde mbele so neɗɗo ƴeeriima fiyii ndi e leggal, ndi yiɗa feecde leggal ngal.

Jammi : Lekki jaɓɓe

Français: Tamarinier

Jammi : Lekki jaɓɓe

janoowo : Oon gonɗo e yande oo.

janɗo : Oon baɗɗo gollal yande haa gayni oo.

Jawo : Ko loggetee e junngo sabu ɗum yooɗde

Jayngol : Tufnde nguleeki, haa waɗi lewlewndu.

Arabe: نار
Espagnol: Fuego
Français: Feu
Anglais: Fire

jettiiɗo : Oon mo gollal yettaade waɗaa e dow mum oo.

jettorgal : Kuwtorgal jettotooɗo

jettorɗe : Kuwtorɗe yettotooɓe

jettotooɗo : Oon gonɗo e yettaade oo.

Jeŋjeŋre : Ƴiiwoonde arnde tawa jamma jenngii.

jiili : Mbaydiiji gollal yiilaade ɗi.

jiiliiɗo : Oon mo gollal yiilaade waɗaa e dow mum oo.

jiilol : Mbaydi gollal yiilaade ndi.

jiilorgal : Kuwtorgal jiilotooɗo

jiilorɗe : Kuwtorɗe yiilotooɓe

jiilotooɗo : Oon gonɗo e yiilaade oo.

Jiire : Kullel nanndungel seeɗa e dommbru, ɓuri ɗum mawnude, kadi laaci kii ina waɗi leeɓi haa heewi. Wuurata ko e gasɗe.

Jikku : Denndaangal sifaaji neɗɗo, gila e golle e mum haa e no heewi gollirde

Jokkere : Ɗakkere huunde e goɗɗum mbele ina ɓeydoo juutde

jolannde : Gollal jolde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni jolannde

jolanɗe : Keewal jolannde

jolgol : Mbaydi gollal jolde ndi.

jolirgal : Kuwtorgal gollal jolde

jolirɗe : Kuwtorde gollal jolde

joloowo : Oon gonɗo e jolde oo.

jolooɓe : Ɓeen wonɓe e jolde ɓee.

jolɓe : Ɓeen waɗɓe gollal joldehaa ngayni ɓee.

jolɗo : Oon baɗɗo gollal jolde haa gayni oo.

joñoowo : Oon gonɗo e joñde oo.

joñooɓe : Ɓeen wonɓe e joñde ɓee.

joñɓe : Ɓeen waɗɓe gollal joñde haa ngayni ɓee.

joñɗo : Oon baɗɗo gollal joñde haa gayni oo.

jooliiɗo : Oon mo gollal yoolaade waɗaa e dow mum oo.

joolotooɗo : Oon gonɗo e yoolaade oo.

Joowre : Dental geɗe pawondirɗe e nokku. Leydi, njaareendi, gawri, ceenal e ko nanndi heen so yuppaama e werto fotngo tawa saraaka saakaaka, waɗat jowre.

Français: Tas

Jooɗorde : Kuwtorgal jooɗeteengal

Jowro : Jom wuro.
Mawɗo wuro

Junngo : Tergal jaggirteengal: Gila segene haa walabo

Arabe: يد
Espagnol: Mano
Wolof: Lokho
Français: Main
Français: Membre supérieur

juulannde : Gollal juulde baɗangal ngal, so waɗtotono gane, heen annde wootere woni juulannde

juulanɗe : Keewal juulannde

juulgol : Mbaydi gollal juulde ndi.

juulirgal : Kuwtorgal gollal juulde

juulirɗe : Kuwtorde gollal juulde

juulli : Mbaydiiji gollal juulde ɗi.

juuloowo : Oon gonɗo e juulde oo.

juulooɓe : Ɓeen wonɓe e juulde ɓee.

juulɓe : Ɓeen waɗɓe gollal juuldehaa ngayni ɓee.

juulɗo : Oon baɗɗo gollal juulde haa gayni oo.

Kaala : Lefol piileteengol e hoore

Kaas : Nokuyon tokoson ɗo siwetee ataaye, nbahdowon e baraade.

Kaatane : Nokku ɗo defetee, woni cuurel mum fof walla duɗal ɗo barme fawotoo ɗoo tan

Kalangal : Kuwtorgal ngal sukaaɓe pijirtunoo ngam jaggude pooli. Waɗat mbeɗu huuraangu tekkere fooɗtaande, leggel tokosel ɗisee heen ngam loŋde heen cettal ngal ceeɓeendi mum haɓɓaa gaarawol baɗangol worsundu.
Cettal ngal ina loggaa e dalli baawɗo ɗum fettinde. So foondu reppii haa ŋabbii e dow mbeɗu hee sabu yiɗde sikaade ngabbon carakon ɗoon kon, tinataa loŋta cettal ngal, ngal fetta, worsundu ndu worsoo e daande foondu nduu.
Wiyee foondu rullinaama.

Kannje : Puɗol ngol iɓɓe mum nanndi tago e banaana tokooso nii, kono kañum oolɗaani, hay so ɓenndii goobu mum heddotoo ko mbaano.
Nder mum ina laalɗi. ko kañum ii defirtee maafe kannje.

Karallo : Ganndo golle, ñeeño golle. Neɗɗo baawɗo gollal mum, gannduɗo no ngal waawi moƴƴirde e feewirde

Karba : Kuwtorgal kiwreteengal. Ɓoggol juutngol seeɗa ngol ceɓal jaagetee yiilee, ceɓal goɗngal ngal tawa ina ɓuri seeɓde. So yiilaama laabi ɗiɗi, tati, saƴƴee waya no fiyannde fellaa nii, colli ñaayatnooɗi ngesa kula ndiwa

Kawle : Yonta gulɗo, so ilam dartiima. Dabbunde rewata e kawle

Français: Automne

Kaŋkaleewal : Ndiwri nehaandi ɓurndi gertogal mawnude seeɗa. Ndi heewaani diwde, kadi diwal mum toowataa, juutataa. Yahdu mum ina limmbi.

Kaŋŋe : Njamndi oolndi, njooɗndi, ina huwtoree so neɗɗo yiɗii yooɗnaade

kaɗgol : Mbaydi gollal haɗde ndi.

Français: Empechement

kaɗoowo : Oon gonɗo e haɗde oo.

kaɗɗo : Oon baɗɗo gollal haɗde haa gayni oo.

kelal : Gollal helde ngal.

kelanɗe : Keewal helannde

kele : Keewal kelal

Kelew : Sonndu juutndu koyɗe, heewngu takkaade daande maayo

keloowo : Oon gonɗo e helde oo.

kelɗo : Oon baɗɗo gollal helde haa gayni oo.

Kemitiwal : Fannu jaŋde keeroriiɗo memtinaari

Keso : Mo ɓooyaani ko woodi

Kippo : Horde fawiinde e dow cawel darnagel kaɗngel ɗum hippaade. Cawel ngel ina haɓɓaa e ɓoggol walla gaarawol, les horde ndenoon gabbe gawri caree toon mbele pooli ina naata nder cikoo. So pooli deppii haa naati nder, jaggunooɗo ceɓal goɗngal oo saƴƴa ɓoggol ngol, horde nde hippoo, hippora pooli bettaaɗi ɗi.

Kobjal : Heeɗelde tiiɗnde heewnde huurde ɓiɓɓe puɗi. Kobjal huurata lekki. Ina yoora haa saama walla kadi heefee.

Konngol : Haala ndegiika faamniika

Innde renndinnde

Firo

Saggitorde

Gowlaali battindiiɗi

Njokkondiren

Saggitorde